giày da của dân chuyên leo núi, đến những dây đeo quần thêu tay và những
chiếc giày múa nhạc kịch.
Bác tôi bị bắt đi lao động khổ sai cùng với bố mình vào năm 1939 ở Đơn
vị Dịch vụ lao động 110/34 của quân đội Đức Quốc xã. Người Do Thái bị
liệt vào hàng những kẻ “không đáng tin cậy”. Nói cách khác, họ không
đáng tin tưởng để giao súng, thậm chí là quân phục. Họ mặc đồ của riêng
mình và đeo một băng tay vàng. Những đơn vị làm công việc chân tay nặng
nhọc này nằm dưới quyền của các bộ tư lệnh tiểu đoàn vùng trực thuộc Bộ
Quốc phòng và do các sĩ quan quân đội Hungary, thường là những hạ sĩ
quan, chỉ huy. Có thể nói, chuyện được làm việc dưới quyền chỉ huy của
một viên sĩ quan hiền lành, tử tế hay một kẻ tàn bạo bài Xê-mít của lực
lượng Mũi tên chữ thập giống một kiểu rút thăm may rủi hay số phận, nếu
ta thích gọi là như vậy.
Trong hai ba năm đầu chiến tranh, với cuốc xẻng được trang bị, họ hoạt
động bên trong lãnh thổ Hungary, xây dựng các tuyến đường sắt, đào hào
và bẫy xe tăng, phá mìn. Những công việc thường lệ. Ông nội tôi, một nhân
viên kinh doanh mũ, một chuyên gia tự học về tôn giáo so sánh, lạ thay, lại
thích ứng được với hoàn cảnh mới là tiếp tục sống ở vùng nông thôn. Và
cũng đáng ngạc nhiên thay là mặc dù bố tôi được thừa hưởng khung xương
nhỏ và đôi mắt cận thị từ ông nội tôi (bà nội tôi to béo hơn và bác Sándor
giống bà) nhưng ông vẫn sống vá víu và có thể chịu đựng qua được những
thời kỳ dài không có thứ gì ăn. Bố tôi ắt hẳn là có đường huyết rất ổn định.
Còn bác tôi, một kẻ dắt mối và một tay chơi ở Budapest, mới 23 tuổi mà
đã có cằm nọng, cái cằm tạo nên một hình ảnh giống Hitchcock trong hồ sơ
tiểu sử về sau, hình ảnh mà báo chí Anh đã đặt câu hỏi liệu đây có phải là
gương mặt hiện thân cho quỷ dữ hay không. Với thân hình béo đẫy vì bánh
kem và bánh kếp kẹp sơ ri tại những quán cà phê ở Budapest, vừa ngay khi
cầm tới xẻng là ông đã cảm thấy tim mình đập thình thịch rồi. Tất cả mọi
người được lệnh phải mang theo một va li. Ông bác Sándor nhét đầy nào là
áo sơ mi, cà vạt, rồi áo veston và cả giày vào đó. Nhưng, ngay trong ngày
đầu tiên lao động, phải leo một quả đồi dốc dưới cái nắng như thiêu như
