những khoản xa hoa và thêm thắt, mà nói cho cùng, là một phần chủ yếu
của nền học vấn, chẳng hạn như du lịch, xã hội, trạng thái cô đơn, ăn ở xa
nhà -những thứ này đều cần được thanh toán. Nó là một cái bụng phàm ăn,
một thực tế sờ sờ - Quỹ Giáo dục Arthur - một thực tế thật sự sờ sờ trước
mắt đến nỗi nó phủ bóng lên toàn thể bức tranh phong cảnh. Và kết quả là
dù chúng ta nhìn vào cùng những điều như nhau, chúng ta nhìn thấy chúng
một cách khác biệt nhau. Cái tập hợp công trình xây dựng đó là gì, với một
phong cách bán tu viện, với những tiểu giáo đường, đại sảnh và những sân
chơi xanh cỏ? Với ông, nó là trường trung học cũ của ông: Eton hoặc
Harrow; đại học cũ của ông, Oxford hoặc Cambridge; nguồn cội của vô số
hồi ức và truyền thống.
Nhưng với chúng tôi, những người nhìn nó qua cái bóng của Quỹ Giáo
dục Arthur, nó là một cái bàn trong lớp học, một chiếc xe buýt hai tầng chạy
tới trường, một người phụ nữ nhỏ bé với một cái mũi đỏ, bản thân không có
mấy học thức, nhưng có một người mẹ bệnh tật cần trợ giúp; một khoản trợ
cấp hàng năm 50 bảng, để mua sắm quần áo, tặng quà và thực hiện những
hành trình tới sự trưởng thành. Đó là những tác động của Quỹ Giáo dục
Arthur đối với chúng tôi. Nó thay đổi bức tranh một cách nhiệm mầu đến
nỗi những khoảnh sân và khuôn viên cao quý của Oxford và Cambridge
thường xuất hiện trước mắt các cô con gái của những người đàn ông trí
thức
[II]
như những chiếc váy lót dài nhiều lỗ rách, những chiếc chân cừu
lạnh, và con tàu khởi hành tới bến cảng đi nước ngoài trong lúc những
người gác cửa đóng sập cửa lại trước mặt họ.
Thực tế rằng Quỹ Giáo dục Arthur làm biến chuyển bức tranh phong cảnh
- những sảnh đường, sân chơi, những dinh thự thiêng liêng - là một thực tế
quan trọng; nhưng khía cạnh đó phải được gác lại cho cuộc thảo luận trong
tương lai. Ở đây chúng ta chỉ quan tâm tới tới thực tế hiển nhiên, khi xét tới
câu hỏi hệ trọng này - chúng tôi sẽ giúp các ông ngăn ngừa chiến tranh bằng
cách nào - nền học vấn đó tạo nên sự khác biệt. Một số tri kiến về chính trị,
về quan hệ quốc tế của nền kinh tế, hiển nhiên là cần yếu để thấu hiểu
những nguyên do dẫn tới chiến tranh. Triết học, thậm chí học thuyết, có thể
góp phần đắc lực. Ông, kẻ thất học, ông, kẻ có trí tuệ chưa được trui rèn,
không thể có khả năng giải quyết những câu hỏi đó một cách thỏa đáng.
Chiến tranh, với tư cách kết quả của những lực lượng phi cá nhân, là điều,
ông sẽ đồng ý, nằm ngoài tầm thấu hiểu của một trí tuệ chưa rèn luyện.
Nhưng chiến tranh với tư cách bản chất con người là một chuyện khác. Nếu
