thành chán ngắt đối với sân khấu, nơi đạo diễn, diễn viên và khán giả chỉ có
hai tiếng đồng hồ để cùng sống trực tiếp một kịch bản vốn chỉ là một cái
xác chưa được thổi linh hồn trước khi ra công diễn. Có những cái xác kịch
bản không ai có thể thổi linh hồn. Đối với kịch dịch từ một thứ tiếng
phương Tây sang tiếng Việt, nguy cơ chết đầu tiên là ngôn ngữ. Tôi muốn
cung cấp một bản dịch sao cho diễn viên có thể nói lời thoại của mình một
cách tự nhiên, như tốc độ phát âm, nhịp ngắt, thanh điệu và những thói
quen trong việc sử dụng tiếng mẹ đẻ quy định. Sao cho khán giả không
phải dồn hết tâm trí vào việc nghe thủng những chuỗi âm thanh nào đó và
trong khi còn cố đoán ra ý nghĩa của chúng thì những chuỗi khác đã vuột
qua. Người đọc bằng mắt có thể tìm chú thích cuối trang hay mở từ điển tra
cứu, nhưng gầm ghế đánh số trong nhà hát không phải là chỗ đựng chú
thích và từ điển. Bản dịch của tôi về một câu chuyện xảy ra tại Việt Nam là
để diễn trên sân khấu Việt Nam, với diễn viên Việt, cho khán giả Việt.
Viện Goethe Hà Nội đồng ý với những điều kiện này. Cuối năm 2003 tôi
nộp trước một phần bản dịch để đạo diễn Thuỵ Sĩ Rudolf Straub tiến hành
một workshop mở đầu với các diễn viên của Nhà hát Kịch Hà Nội. Những
phản ứng từ workshop đó khiến Viện Goethe Hà Nội đề nghị với tôi một số
thoả hiệp có thể coi là nhẹ nhàng: Câu chuyện không nhất thiết phải xảy ra
tại Việt Nam mà tại một thị trấn châu Á tưởng tượng nào đó. Địa danh, tên
các nhân vật và một số chi tiết liên quan được điều chỉnh theo hướng này.
Trong những tháng đầu năm 2004, sau nhiều cuộc gặp, họp hành và trao
đổi giữa những bên tham gia dự án Dürrenmatt: Viện Goethe Hà Nội, tổ
chức văn hoá Thuỵ Sĩ „Pro Helvetia“, Nhà hát Kịch Hà Nội và Bộ Văn
hoá-Thông tin, việc dựng và công diễn Bà lớn về thăm như dự định vào
tháng 9 cùng năm bị từ chối, vì lý do nội dung vở kịch không phù hợp với
Việt Nam.
Có lẽ điều không phù hợp nhất chính là điều Dürrenmatt thường lo ngại:
Người ta cứ tìm hoài „quả trứng lý giải“ trong chuồng gà là những vở kịch
của ông, còn ông nhất định không đẻ trứng. Từ buổi công diễn đầu tiên của
