người nào, mỗi người công nhân có văn hóa và giác ngộ đều biết điều đó,
cũng như mỗi người đảng viên đều biết hết sức tường tận.
Như vậy sự khó khăn không nằm trong vấn đề phải làm cái gì, mà phải làm
thế nào. Mà cái đó thì là một vấn đề kỹ thuật sư phạm.
Kỹ thuật chỉ có thể rút ra từ kinh nghiệm. Những quy luật về việc cắt kim
thuộc sẽ không thể nào tìm ra được, nếu trong kinh nghiệm của loài người,
chưa từng có ai cắt kim thuộc bao giờ. Nhất định phải có tích lũy kinh
nghiệm, mới có thể có được sự phát minh, cải tiến, tuyển lựa và loại trừ phế
phẩm.
Nền sản xuất sư phạm của chúng ta chưa bao giờ được tổ chức theo cái
lôgic của kỹ thuật học mà là theo cái lôgic của sự thuyết giáo đạo đức. Điều
đó đặc biệt rõ rệt ở ngay trong lĩnh vực giáo dục, còn trong công tác nhà
trường thì có lẽ một phần nào kém rõ.
Lý do chỉ là vì ở nước ta tất cả mọi bộ môn chính của sản xuất đều thiếu
hết: qui trình thao tác kỹ thuật, trù tính các việc, nghiên cứu công tác, sử
dụng các đạo tuyến về thiết bị, chỉ định tiêu chuẩn, kiểm tra, quy định
những mức chiếu cố đúng cách, loại trừ phế phẩm.
Khi tôi rụt rè nói lên những tiếng như thế ở chân núi Ôlanhpơ, thì cốc ví
thiên thần ném gạch vào người tôi và kêu lên rằng đó là cơ giới luận.
Nhưng càng suy nghĩ về vấn đề, tôi càng thấy sự giống giữa quá trình giáo
dục và những quá trình thông thường của nền sản xuất vật chất, và trong sự
giống nhau đó chẳng có cái gì là cơ giới luận đáng sợ đến thế. Cá tính con
người ở dưới mắt tôi vẫn là cái cá tính con người có đầy đủ tính phức tạp,
phong phú và đẹp đẽ của nó, song tôi cho rằng chính vì vậy mà đối với nó
lại càng nên dùng những dụng cụ đo lường tinh xác hơn. Với một thái độ
nghiêm chỉnh hơn và khoa học hơn, chứ không nên dùng những phương
thức hồ đồ đơn giản, ngu muội điên rồ. Sự giống nhau rất sâu sắc giữa việc
sản xuất và việc giáo dục không những không lăng nhục cái khái niệm của
