[89]
Pháp văn: sanhéđrin, pháp đình của người Do-thái xưa, có quyền bạo tôi CHO vì các mặt
tôn giảo, hành chính và tư pháp.
[90]
Pháp văn: nimbe, vầng hào quang do thợ vẽ hay thợ khắc làm ở quanh đầu các tượng
thánh. Tác gỉa vẫn tiếp tục ý châm biếm các nhà sư phạm tự coi mình như thánh.
[91]
Xem tập II, chương 15 "Những người khó chịu" tr. 244.
[92]
Pháp văn: "đi vượt quá xa mọi con sông Rubicông". Rubicông là một con sông nhỏ ngăn
nước Ý với nước Gôlơ (nước Pháp xưa). Để bảo đảm cho La-mã chống lại quân nước Gôlơ, Nguyên
lão viện đã ra một quyết nghị mệnh lệnh nổi tiếng, coi là phản quốc và bị các thần địa ngục trừng
phạt bất cứ ai vượt qua sông ấy, với một sư đoàn hay chỉ một đội quân cũng vậy. Lệnh cấm ấy đã bị
Xêđa coi khinh, khi vượt qua sông Rubicông mà kêu lèn: "Alez jacta est!" (Vận mệnh đã định!). Cân
nói này thường được nhắc đến mỗi khi người ta quyết định một việc gì quyết liệt, cũng như người ta
nói: vượt sông Rubicông.
[93]
Các hạ sĩ quan Hồng quân đeo phù hiệu tráng men vuông mãi cho đến năm 1943 (Chú
thích bản dịch của Pháp).
[94]
FD: Fêlix Dzecjinxki (chú thích bản dịch tiếng Pháp)
[95]
FD: Fêlix Etmunđôvich Dzecjinxki, trở thành tên của máy Laica xô-viết (chú thích bản
dịch tiếng Pháp)
