kiểm điểm cần thiết cho công cuộc sư phạm, xem có bao nhiêu người khả dĩ
giáo dục được, thì những kẻ đến chậm chen nhau ở ngoài cửa, lo sợ hỏi:
- Thế những người không ghi tên có được phát xúp không?
Lòng ngôi nhà thờ cũ không đủ sức chứa cả cái đống quặng mỏ người ấy.
Đứng trên đàn lễ cao nhìn xuống bầy trẻ vô thừa nhận, tôi kinh ngạc nhận
thấy số đông và sự thiếu tính cách của chúng. Chỉ ở vài chỗ, họa hoằn mới
thấy những bộ mặt lý thú và linh hoạt, hoặc thấy có tiếng nói của con người
và tiếng cười ngay thật của trẻ con. Bọn con gái đồn nhau vào khoảng lò
sưởi cuối nhà thờ, im lìm sợ hãi. Trên cái mặt biển pha màu bùn đen của
những “ảo tổ đỉa”, những đầu tóc bù xù, nồng nặc hôi hám ấy, nổi lên thành
vệt tròn tròn những bộ mặt thô, lạnh, cứng như chết, mồm há hốc, mắt nhìn
cay độc, và thớ thịt mềm nhũn.
Tôi nói vắn tắt cho chúng nghe về trại Gorki, về đời sống và sự làm việc ở
đấy. Tôi phác qua mục đích của chúng tôi: sạch sẽ, lao động, học tập, một
cuộc đời mới và một cảnh hạnh phúc nhân loại mới. Chúng sống trong một
nước sung sướng, không có những chúa phong kiến và tư bản, ở đó con
người được lớn lên tự do và phát triển khả năng trong hoạt động vui tươi.
Tôi thấy chóng mệt, vì thiếu sự chú ý sinh động của các thính giả. Tựa hồ
tôi nói chuyện với những tủ đứng, những thùng gỗ và những cái hòm. Tôi
nói rằng các trẻ nuôi phải tự tổ chức thành đội hai mươi người một, và yêu
cầu chúng chỉ định mười bốn tên để bầu đội trưởng. Chúng câm lặng. Tôi
yêu cầu chúng đặt câu hỏi. Chúng vẫn im lìm. Kutlaty bước lên bậc và nói:
- Nói cho đúng, thì các chú không biết xấu hổ à? Các chú nhét bánh mì,
tọng khoai tây và xúp bắp cải, nhưng ai là người có nhiệm vụ phải làm
những cái đó cho các chú? Nói đi, ai? Và nếu mai tôi không cho các chú ăn
thì sao? À, xem nào?
Câu hỏi không có ai trả lời. Nói chung “nhân dân cứ im lặng”.
Kutlaty tức giận:
