CHƯƠNG II: LỊCH SỬ VÀ TRÁI ĐẤT
Lịch sử có tính cách mơ hồ (khó định nghĩa cho đúng được), nhưng nếu
chúng ta cho nó là sự diễn tiến của các biến cố đã qua và sự ghi lại các biến
cố ấy thì lịch sử của nhân loại chỉ là một khoảnh khắc trong không gian, và
bài học đầu tiên của lịch sử là ta nên khiêm tốn. Bất cứ lúc nào, một ngôi
sao chổi cũng có thể đến quá gần địa cầu nhỏ bé của chúng ta, làm cho nó
đảo lộn, lôi cuốn nó vào một quỹ đạo vô trật tự mà từ người đến rệp, rận
đều tan thành khói hết: Hoặc một mảnh trời rực rỡ có thể văng ra – có lẽ
hành tinh của chúng ta cũng đã từ mặt trời văng ra mới gần đây, so với thời
gian vô biên – và rớt xuống đầu chúng ta một cách khủng khiếp, làm tiêu
tan hết mọi nỗi đau khổ của nhân loại.
Trên đường đời chúng ta chấp nhận những sự có thể xảy ra được đó và
mượn lời của Pascal để thách thức vũ trụ: “Ngay cả khi vũ trụ đè bẹp con
người, con người vẫn cao cả hơn vũ trụ vì con người biết rằng mình đang
chết, còn vũ trụ đâu có biết đến chiến thắng của nó”
Lịch sử lệ thuộc vào địa chất học. Ngày nào biển cũng lấn vào đất hoặc
đất cũng lấn ra biển ở một nơi nào đó, những thành phố chìm sâu dưới làn
nước và những giáo đường ở đáy biển vẫn tiếp tục vang những hồi chuông
thê thảm. Núi mọc lên và sụp đổ theo nhịp điệu của đất trồi đất lở, sông
dâng lên và làm ngập lụt, hoặc cạn đi, hoặc đổi dòng, thung lũng trở thành
sa mạc, và eo đất biến thành eo biển. Dưới con mắt địa chất gia, tất cả bề
mặt trái đất chỉ là một dịch thể (chất lỏng) người ta di chuyển trên đó một
cách kém an toàn cũng như thánh Pierre lướt trên sóng mà đi đến chúa Ki
Tô.
Khí hậu không còn nhồi nặn chúng ta như Montesquieu
nói, nhưng vẫn còn giới hạn chúng ta. Óc tinh xảo của con người thường
vượt qua những trở ngại địa chất: Con người có thể đưa nước vào sa mạc
hoặc điều hòa không khí cả trong sa mạc Sahara, con người có thể san bằng
hoặc vượt qua núi, hoặc xẻ đồi thành từng bực để trồng nho, con người có
thể xây dựng cả một thành phố nổi để qua đại dương, hoặc chế tạo cả
