CHƯƠNG VI: LUÂN LÍ VÀ LỊCH SỬ
Luân lí là toàn thể những qui tắc một xã hội khuyên mỗi người nên theo
trong việc cư xử với nhau để xã hội được an ninh, có trật tự và phát triển
điều hòa; mặt khác, luật pháp là toàn thể những qui tắc xã hội bắt buộc mỗi
người phải theo. Nhờ tuân một đạo cương thường nghiêm và tinh tường mà
trong mười sáu thế kỉ, những thiểu số Do Thái trong xã hội Ki Tô giáo đã
giữ được sự liên tục và an ổn, và gần như chẳng cần tới quốc gia cùng luật
pháp.
Người nào biết sử một cách nông nổi thì cho rằng luân lí không có giá trị
gì cả vì luôn luôn thay đổi theo từng xứ và theo thời đại, nhiều khi còn mâu
thuẫn nhau nữa. Nhưng nếu biết sử dụng một cách sâu sắc hơn thì người ta
sẽ thấy có những qui tắc luân lí phổ biến, cần thiết.
Sở dĩ luân lí thường khác nhau vì phải thích nghi với tình thế lịch sử và
hoàn cảnh xã hội. Chúng ta cứ hãy tạm chấp nhận rằng lịch sử kinh tế chia
làm ba thời đại: thời đại săn bắn, thời đại nông nghiệp và thời đại kĩ nghệ;
và như vậy dĩ nhiên mỗi thời đại có một nền luân lí khác với thời đại sau.
Trong thời đại săn bắn, con người phải biết đuổi bắt, đánh và giết; khi bắt
được mồi rồi thì ăn cho tới hết sức chứa của bao tử vì không biết bao giờ
mới lại có thịt để ăn nữa; sự bất an toàn gây ra tính tham lam, cũng như sự
tàn bạo là do người ta nhớ lại (ít nhất là nhớ lại trong huyết quản) cái thời
mà chỉ những kẻ nào giỏi giết nhất là tồn tại được thôi (đó là trường hợp
hiện nay của mọi quốc gia). Vì săn bắn là việc nguy tới tính mạng cho nên
tử suất của đàn ông cao, họ phải có nhiều vợ và mỗi người vợ phải đẻ cho
nhiều. Trong cuộc chiến đấu để sinh tồn, hễ hiếu chiến, tàn bạo, tham lam,
nhiều nhục dục là có lợi thế. Có lẽ cái gì ngày nay ta gọi là tật xấu thì xưa
kia đều là đức tốt, hiểu theo nghĩa một đặc tính giúp cho cá nhân, gia đình
hoặc tập thể tồn tại được. Có thể rằng tội lỗi là một di tích của sự thăng
tiến, chứ không phải của sự sa đọa của nhân loại
Lịch sử không cho ta biết đúng vào thời nào thì loài người từ thời đại săn
bắn bước qua thời đại nông nghiệp; có lẽ là trong thời tân thạch khí, khi
