lá phiếu, lưu đày nhau, ám sát nhau, gây ra nội chiến liên miên. Ở Coreyre
(nay là Corfou), năm 427, bọn thiểu số quí tộc lên cầm quyền ám sát sáu
chục nhà lãnh đạo đảng bình dân; phe dân chủ lật họ, đưa năm chục người
trong bọn họ ra trước một ủy ban tựa như ủy ban cứu quốc, hành hình họ,
không tha một người, rồi bắt giam mấy trăm quí tộc, để họ chết đói trong
khám. Thucydide chép lại vụ đó, làm cho ta nhớ tới không khí ở Paris trong
những năm 1792 – 1793:
“Trong bảy ngày, dân chúng Corcyre chỉ lo giết những công dân mà họ
coi là kẻ thù… Sự chết chóc dưới mọi hình thức, lan tràn một cách dữ dội,
và như vẫn thường xảy ra trong những thời như vậy, sự tàn bạo chẳng bao
lâu đạt tới cực độ; con bị cha giết; những kẻ đương cầu nguyện cũng bị lôi
ra khỏi chỗ làm lễ hoặc bị cứa cổ ngay ở dưới chân bàn thờ… Thế là cuộc
cách mạng lan từ thị trấn này qua thị trấn khác, và tại những nơi cách mạng
tới sau cùng, người ta học được kinh nghiệm của các nơi trước, càng trả thù
nhau một cách tàn khốc hơn nữa… Corcyre nêu gương tội ác đầu tiên…
bọn bị trị trước kia bị đối xử luôn luôn bất công và tàn nhẫn bây giờ trả thù
lại… Con người bị lòng căm thù, oán ghét kích thích, hóa ra tàn nhẫn, man
rợ… Các phần tử ôn hòa đều bị cả hai nhóm [chiến đấu] kia thủ tiêu…
Toàn thể xã hội Hi Lạp giãy giụa, lên cơn động kinh”.
Trong cuốn Cộng hòa, Platon cho Socrate diễn những ý của chính ông,
mạt sát nền dân chủ Athènes thành công: Ông bảo nó là cảnh hỗn loạn vì
nạn giai cấp đấu tranh, cảnh suy đồi về văn hóa, thoái hóa về đạo đức. Bọn
dân chủ khinh miệt đức điều độ mà chúng cho là thiếu hùng dũng… Chúng
gọi là sự xấc láo là có giáo dục, sự vô trật tự là tự do, sự phung phí là tráng
lệ, sự vô liêm sỉ là can đảm… Cha quen tự hạ mình xuống ngang hàng với
con và sợ con, còn con thì tự đặt mình ngang hàng với cha, chẳng sợ sệt gì,
có thái độ vô liêm sỉ đối với cha mẹ… Thầy sợ và nịnh trò, trò khinh
thầy… Bọn già bắt chước bọn trẻ, sợ bị chúng chê là hay càu nhàu, hách
dịch… Chúng ta cũng đừng quên ghi thêm điều này: Nam nữ tự do và bình
đẳng trong sự giao thiệp với nhau… Nhà cầm quyền hơi muốn dùng quyền
hành là các công dân đã bất bình rồi và rốt cuộc… họ khinh miệt cả luật
