Chế độ dân chủ có chịu trách nhiệm về tình trạng sa đọa hiện tại của
nghệ thuật không? Dĩ nhiên, không phải ai cũng cho rằng nghệ thuật ngày
nay sa đọa; đó là vấn đề phê phán chủ quan. Người nào thấy ghê tởm trước
những thái quá của nghệ thuật đó (những vết sơn vô nghĩa, những mảnh
vụn dán bậy với nhau, những cái chuông mắt hỗn độn), thì nhất định là còn
lệ thuộc quá khứ, không có can đảm thí nghiệm cái mới. Những người sáng
tác các nghệ phẩm vô lí ấy đâu có nhắm đại chúng (đại chúng khinh họ là
bất thường, sa đọa, lừa gạt) mà cốt để bán cho bọn giàu có dễ bị phỉnh, dễ
chóa mắt vì lời rao hàng của người bán đấu giá, và phục sát đất tất cả
những cái gì mới mẻ, dù dị dạng tới đâu. Chế độ dân chủ có chịu trách
nhiệm về sự sa đọa đó thì chỉ ở điểm này: nó không biết đưa ra những giá
trị, những giám thức có thể thay thế những cái mà giới quí tộc thời trước đã
dùng để ngăn chặn bớt óc tưởng tượng và tinh thần cá nhân của các nghệ sĩ
mà giữ cho nghệ phẩm của họ dễ hiểu đối với người thưởng ngoạn, diễn
được đời sống và sự điều hòa của các bộ phận theo một thứ tự hợp lí, một
toàn thể có mạch lạc chặt chẽ. Sở dĩ nghệ thuật này nay có vẻ “kì cục”,
không phải chỉ vì nó được đại chúng gợi ý, chi phối, phổ biến
, mà còn
vì nó đã tận dụng những khả năng của các môn phái và các hình thức thời
trước rồi; thành thử nó lúng túng trong một giai đoạn chuyển tiếp, đương
tìm những hình thức, phong thể, qui tắc và khuôn phép mới.
Trừ mấy điểm kể trên ra, chế độ dân chủ đã ít hại mà lại nhiều lợi hơn tất
cả các chế độ khác. Nó làm cho đời sống xã hội thêm hứng thú, nó tạo nên
tinh thần bạn bè, những cái đó đủ bù những bước vụng về cùng nhược điểm
của nó rồi. Nó đã cho ta sự tự do cần thiết cho sự phát triển của tư tưởng,
khoa học và kinh doanh. Nó đả phá những hàng rào đặc quyền và giai cấp,
và trong mỗi thế hệ nó đã cho hạng người tài giỏi xuất đầu lộ diện bất kì ở
trong giai cấp nào. Nhờ nó kích thích mà Athènes và La Mã đã thành
những thị trấn có tài sáng tạo nhất trong lịch sử; nhờ nó mà Hoa Kì trong
hai thế kỉ đã làm cho tỉ số dân phong lưu tăng lên rất cao, trong lịch sử
chưa từng thấy. Từ nay trở đi, chế độ dân chủ cương quyết tận lực phổ biến
giáo dục, kéo dài thời gian đi học, đồng thời lo bảo vệ sức khỏe của dân
