Sơn (tháp Tường Long)… không kể các khu vực an tháp tù binh Chàm.
Toàn thể các khu vực này được các sử quan coi như đất của hoàng đế
nhưng qua cách ứng xử mà chính sử quan cũng không che giấu được, thì có
thể gọi đó là đất của các ông điền chủ hoàng đế.
Phần chừa lại là đất của các điền chủ khác mà sử gọi là những “hào
trưởng.” Những người này tuy cũng không đủ binh lực chống lại Lí nhưng
còn thế lực địa phương mà Lí không với tới. Họ đã thực sự làm chủ đất đai
đã đành mà còn có kiến thức để được gọi là hào sĩ,
như ta sẽ thấy trong
hành trạng xuất thân của vài người phục vụ Lí. Đó là người của những
“hương ấp” mà Lê Tắc ở thế kỉ XIII còn thấy hiện diện, là đất “thế tập”
truyền đời của những người có danh hiệu Chủ đô, Đại toát, Tiểu toát…
Bằng chứng có thể suy đoán từ ngay các dòng sử để lại như khi ta xét đến
một vài vấn đề về sau, nhưng cũng có thể thấy ngay trên bia đá muộn “Đại
Việt Quốc, Binh Hợp hương, Thiệu Long tự bi” (1226) của một người họ
Đỗ, Đỗ Năng Tế, nói là được cấp làm ấp thang mộc. Ông chủ đất này được
sách ĐVSL
ghi vào năm 1216 với tên Đỗ Tế, bị biến loạn xua đuổi khỏi ấp
Hợp, chắc là đã lợi dụng lúc chuyển đổi triều đại (1226) để trở về đất cũ.
Như vậy tấm bia, dù là đánh dấu tự xác nhận chủ quyền hay được Trần cho
tiếp tục chủ quyền cũ, cũng chứng nhận rằng một người họ Đỗ đã có riêng
một “hương” gần kinh thành. Những người họ Đỗ khác đã thấy rất nhiều,
hiện diện ngay vào lúc thành lập triều đại, nằm ở tột đỉnh quyền lực (Đỗ
Hưng vào Thân vương ban, 1039), có lúc khuynh loát triều đại như sẽ thấy
về sau, dai dẳng đến mức còn một người được vào họ Trần cao vòi vọi
(Đỗ/Trần Khắc Chung), tất cả hẳn là dòng gần gũi của sứ quân Đỗ Cảnh
Thạc. Họ Đinh, họ Phùng đã làm Điện tiền chỉ huy sứ trước khi bị thanh
trừng, họ Quách đã có chức phận cao mà còn đẩy thêm một nhân vật cùng
họ vào nắm tột đỉnh quyền hành. Liên hệ với họ Đỗ, họ Quách còn có họ
Tô với Tô Hiến Thành may mắn, khác với người thất bại là Tô Hậu, bị giết
(1109).
Ta không kể những dòng họ có lãnh thổ xa hơn như họ Thân, họ
Lương làm đệm trên đường qua Trung Quốc, lâu đời như họ Mạc và sau
