hấp dẫn, và cả quyền lực thực sự do yêu cầu của tổ chức diện địa tạo nên.
Nhìn dấu vết thăng trầm của một ông quan có vai trò quan trọng vào thời
thịnh trị của Lí là thấy rõ tương quan phức tạp của thứ bực trong ngoài, gần
xa đó. Lê Bá Ngọc, người cuối cùng được phó thác việc chuyển ngôi báu,
trước 1118 là Thị lang bộ Lễ của triều đình, năm đó bị “biếm” làm Nội
nhân thư gia là một thứ tay sai trong nhà, ba năm sau rõ ràng đã thăng chức
nhưng còn là Nội thường thị trước khi trở lại chức vụ cũ bên ngoài (1124).
Sự truân chuyên như thế lại là điều may mắn cho ông về sau: Từ kẻ ở-nhà-
trong ông mới được giao trọng trách giữ an ninh cho việc truyền ngôi đầy
biến động với sự tranh giành bên trong giữa gia đình anh em chú bác, với
thế lực dòm ngó bên ngoài của thế lực địa phương (vụ Giác Hoàng.) Tổ
chức bên trong quan trọng nhất là hệ thống Thư gia. Hình như hệ thống này
không có ở Trung Quốc nhưng rõ là rất hợp với tổ chức gia đình / cung
đình Lí với tính chất ông Chủ ruộng Lớn, hoàng đế điền chủ. Không thể có
một giải thích cạn lí nhưng nhìn tên các thư gia, ta thấy đó là một tập họp
người lo quản lí việc trong cung, hầu hạ tạp dịch, có người mang lệnh
truyền ra ngoài, có thể lúc đầu chỉ đến các quan chức trong triều nhưng
theo với thời gian, đó là những Trung sứ mang lệnh đến tận các địa
phương. Có thư gia chuyển ra coi hình ngục như trong cải cách 1067. Có
tập nhóm coi kho, các kho thấy xây cất rải rác khắp nơi, hoặc minh danh
trong sử hoặc ngầm hiểu qua các xây cất hành cung hay ở các chuyến vua
đi xem gặt, thu hoạch. Có thư gia đi sứ nước lớn…
Việc bận rộn quản trị đất đai, canh tác khiến Lí phải mở ra những
khoa thi tuyển lại viên, biết làm tính toán, hay cho chen vào các cuộc thi
lớn những mục khảo hạch về viết chữ, làm tính, những điều không hề thấy
ở các triều đại về sau. Lệ về tiền thưởng “hoành đầu” (1042) để khuyến
khích tận thu đồng thời cũng ngăn ngừa lạm dụng, cho thấy việc thu thuế
giao cho người trực tiếp với nơi có ruộng đất (“người thu thuế”), lãnh chúa
địa phương (quản giáp) với binh lực trung ương (chủ đô) yểm trợ. Tô thuế
trực tiếp trên đất đai nhà vua khá nặng (300 thăng/mẫu) so với trên đất
quản trị gián tiếp qua chủ đất địa phương (lệ ban ra lần đầu 1092: 3
