Bên rìa trung châu mà quyền hạn Thăng Long còn với tới thì vừa có
quan của trung ương vừa có “thủ lĩnh” phải kết thân như trường hợp phủ
Phú Lương có Trung thư Lí Hiến (1125), Nguyễn Quyền (1149) đồng thời
với một Phò mã hai-lần Dương Tự Minh (1127, 1144). Có độc lập riêng
biệt đến mức chống đối thẳng thừng như tập họp Nùng Trí Cao gây nên
chiến tranh cả với Tống (1038-1053) trong khi “thủ lĩnh” Quảng Nguyên là
Dương Tự Hưng hối lộ hươu trắng (1124), “thủ lĩnh” châu Nông là Dương
Tuệ dâng vàng (1127), “thủ lĩnh” Hà Công Phụ của châu Vị Long cũng làm
phò mã (1180 ĐVSL
), còn “tiểu thủ lĩnh” Mạc Hiền chỉ biết trốn qua Tống
mà không thoát (1124-1126). Danh vị “thủ lĩnh” càng xuất hiện nhiều vào
cuối đời với sự suy yếu của dòng họ cầm quyền. Trường hợp tương tự họ
Dương mà thế lực lớn hơn, là họ Thân vùng Lạng Giang kết thông gia với
Lí để lấn Tống (1028). Ngược lại thì tập họp Nùng Tông Đản cuối cùng lại
thiên về Tống sau khi hùa với Lí trong trận chiến xâm lăng 1075.
Chiến tranh Lí Tống có nguyên nhân xa là sự độc lập của phủ Đô
Hộ An Nam khiến phải giải quyết vấn đề biên giới của hai châu Giao,
Quảng cũ vốn là mù mờ nhưng không gây căng thẳng lắm một khi còn
thuộc chung một chính quyền. Thế rồi cánh tay quyền lực Lí vươn lên phía
bắc rõ rệt khiến động chạm đến chủ quyền vùng biên giới, là khi Lí Thánh
Tông (1056 ĐVSL
) đổi chức Đại thủ lĩnh làm Thứ sử, nghĩa là coi lãnh tụ
địa phương như một viên chức của triều đình Thăng Long, theo cách học
hỏi được ở một triều đình Hán. Đó là những người có lúc được gọi là “châu
mục”, như năm 1082 gả công chúa cho một người thuộc tập đoàn họ Hà ở
Vi Long, thời trước là dòng chống đối từng bị đánh giết. Lí dùng thế lực
của họ để thu phục tập đoàn thiểu số khác như năm 1142 dùng thủ lĩnh phủ
Phú Lương đi chiêu tập dân Quảng Nguyên. Dù có những sứ bộ ngoại giao
tìm cách liên hệ, xin Kinh lấy cảm tình cầu cạnh (của Lê 1009, của Lí
1010, 1011, 1012, 1020) nhưng những cuộc xung đột biên giới ở trấn Như
Hồng đã có từ thời Lê Hoàn nay lại tiếp diễn (1022) cùng với các xung đột
mới (1028, 1036). Chưa kể với nhóm Nùng Trí Cao và các thủ lĩnh biên
