thăng/mẫu). Nhưng với dân chúng phải chịu qua cả tầng thuế của địa
phương mà Lí nhường lại để đánh đổi sự phục tùng của chủ vùng, thì rõ
ràng là quá sức chịu đựng. Lời tướng Triệu Tiết của Tống tâu với triều đình
cho ta thấy hình ảnh đó: “Những nhà hạng vừa và hạng dưới mỗi năm nộp
trên trăm quan, Chúa lớn lấy bốn phần mười, còn bao nhiêu là về các thủ
lĩnh.” Chúng ta gần như không biết gì về cuộc sống, xã hội dưới quyền các
lãnh chúa nhỏ, chỉ dựa theo lời tâu trên thì dân phải bán cả tài sản vợ con
mà vẫn không đủ cung phụng cho người trên. Riêng với Lí thì những người
phục dịch đều coi như, hoặc gần như là quan nô (của vua.) Các tập họp
công nghệ, tạo tác, cả đến quan chức binh lính cũng không thấy thứ bực
cao hơn tuy có lẽ vì vị thế phục vụ cho vua mà còn được đứng trên tầng lớp
gọi là “điền nhi” (làm ruộng công – của vua), “khao giáp” (thưởng cho lãnh
chúa nhỏ?), “lộ ông” (tạp dịch ngoài biên?)…
Bên ngoài vòng quyền bính trực tiếp của Lí là của các hào trưởng,
lãnh chúa địa phương, như đã thấy với những mức độ tuỳ thuộc phức tạp
khác nhau, lợi dụng lẫn nhau. Trong khuôn khổ của trung châu phủ Đô Hộ
cũ thì có Lê Phụng Hiểu bị rứt khỏi quê gốc khi dời đô, có Lê Văn Thịnh,
Mạc Hiển Tích với danh nghĩa tuyển chọn văn học riêng biệt chỉ lấy một
người đỗ (1075 và 1086.) Quanh gia đình vua là các “hầu tước,” “tư gia,”
“nhà quyền thế” (1157 ĐVSL
)
,
các “vương hầu,” “công chúa,” “các quan”
(?) (Toàn thư).
Bên dưới, có một chừng mực tự do, với khả năng vật chất
riêng là “bách tính,” “các sắc nhân,” tuy cũng có những đại tộc trong bách
tính bị buộc vào tổ chức binh Vũ Thắng – cao hơn điền nhi làm binh Thiết
Lâm. Điều này thì cũng dễ hiểu vì những người “lính” này phải có tiền mới
có thể tự cung ứng những nhu cầu mà ông vua hay ông chúa nhỏ không cấp
phát đầy đủ như các chứng cớ ở thời đại về sau làm nổi rõ lên. Tướng đủ
tiền đánh giặc không cần của cướp bóc như Phạm Ngũ Lão, tướng của Hồ
Quý Li lúc thất sủng đòi bán khí giới của mình. Còn Lê Thánh Tông thì
buộc phải lấy lính từ những nhà có của… Gia nô vương hầu không được
xăm hình rồng nhưng lại có thứ bực cao hơn bách tính, quan chức đô.
