CHƯƠNG VII: MỘT THỜI THAM
GIA BIẾN ĐỘNG QUỐC TẾ
Sinh lực mới cho Đại Việt
Một đất nước suy sụp vì tầng lớp lãnh đạo tàn tạ đã không đáp ứng
được với tình thế mới mà thời gian đưa đẩy tới. Tuy nhiên Trần thay Lí
không phải chỉ là sự thay đổi tông tộc bình thường, chỉ đem lại những tiến
bộ nâng cấp so với triều trước, như cho tới gần đây người ta vẫn xếp Lí
Trần vào một giai đoạn lịch sử chính trị, xã hội khó tách rời. Đã có một sự
thay đổi vượt bực không phải chỉ giản dị là nối tiếp tông tộc. Ngay việc so
sánh các ông vua đầu đời của nhau, ta thấy Trần đã mang tính năng động cá
nhân hơn hẳn Lí. Trần Thái Tông qua cơn khủng hoảng bản thân gia đình
đã đủ sức xông xáo trên đất Tống, Nhân Tông qua chiến trận tan nát đi
“vân du” ở đất Chiêm Thành, cả hai hành động như trong một chuyến
phiêu lưu bình thường. Các ông vua Trần có kiến thức hơn vua Lí, tâm linh
vững chải hơn; Phế đế của Trần đối phó với kẻ cướp quyền Hồ Quý Li một
cách bình tĩnh hơn Lí Huệ Tông nổi cơn điên thực sự dưới sức ép của Trần
Tự Khánh, Trần Thủ Độ. Có thế Đại Việt mới chịu đựng được để giữ toàn
vẹn độc lập trước cơn bão táp Mông Cổ đã làm đảo lộn cả vùng Đông Nam
Á trong thế kỉ XIII. Và không phải Trần chỉ thụ động đối phó với tình thế.
Kiến thức về ngôn ngữ của họ đã vượt qua khu vực quyền lực cụ thể: Vua
quan Trần tiếp sứ Nguyên không phải qua thông dịch đã đành, mà Trần
Quang Khải lại thông hiểu tiếng các tộc thiểu số, tuy vẫn còn thua ông em
Nhật Duật đã chịu khó học hỏi nơi nhóm tù binh Chàm hơn hai trăm năm
trước còn lại trong vùng. Tuy nhiên tính chất trí thức của Trần có vẻ lại
không là truyền thống. Chứng cứ có rất nhiều về sự thông thái của các nhân
