và còn có thể vươn lên như trường hợp Phạm Ngũ Lão. Họ chỉ suy sụp theo
với tình thế chiến tranh, phải chịu thất bại vì dời đổi phe phía hay bởi
nguyên cớ cá nhân mà thôi.
Trần từ bờ nước lên đất liền làm hoàng đế nên không thiết tha với
ruộng đất theo cách của một ông chủ ruộng nữa. Bị ông cháu oan gia Quốc
Tuấn theo tộc tính buông tuồng nhân tiện trả thù nhà, cướp mất con gái,
Thái Tông liền lấy ngay 2000 khoảnh ruộng cướp của Lí bồi thường cho
phía nhà trai. Không hẳn “khoảnh” phải được tính theo sát nghĩa “100
mẫu” nhưng số lượng bồi thường hẳn là lớn mà Thái Tông có vẻ không
chút nào thắc mắc. Vì thế nên khi thấy toán quân Mông Cổ chiếm được
nước Đại Lí ở Vân Nam lăm le tràn xuống, Thái Tông cũng đem “quan
điền” bán rẻ theo kiểu vớt vát được chút nào hay chút nấy. Trần không cần
ruộng hiểu theo nghĩa thu hoạch trực tiếp vì đã đẩy quan niệm vương thổ
thấp thoáng trong thời Lí lên đến mức phổ biến. Trần đã thu thuế đất, thuế
người như một Nhà nước, không phải chỉ lấy hoa lợi mà còn là tiền bạc, vật
phẩm. Đồng tiền dưới đời Lí được vua đúc ra để làm tặng vật mang tính uy
thế mua chuộc, còn Trần thì đã coi như vật trung gian trao đổi khi quy định
số lượng đơn vị tính đếm theo cách có lợi cho mình, muốn làm lợi thêm thì
cũng mon men đúc tiền kẽm nhanh chóng hơn. Hẳn là từ sinh hoạt trao đổi
phồn tạp thu thập từ trên vùng biển, Trần đem áp dụng hình thức khế ước
trên toàn quốc, bắt làm chứng in ngón tay (1227, 10 năm sau với chi tiết rõ
rệt hơn), và liên tiếp quy định đơn vị chiều dài (1280).
Trên khu vực quyền hành mới, Trần tìm cách tạo thuận lợi cho ưu
thế đường thuỷ của mình, vì vậy đã cho đào vét sông ngòi trên vùng Thanh
Hoá, châu Diễn xa (1231). Và cũng vì tính chất bao chiếm theo chiều dọc
trung châu từ phía biển, Trần phải có cách thức nối liền hai trung tâm:
Thiên Trường đất gốc và Thăng Long của vị thế chính thống mới. Đó là
việc “lấp các khe kênh”, xây đắp các “con đường” đê ven các sông “từ đầu
nguồn đến bờ biển… ngang dọc nhiều không kể xiết” (1248) mà kết quả
nhận rõ đầu tiên là mở rộng quyền lực trung ương, dẹp được những vùng
cát cứ lẻ tẻ, theo cách hiểu của người xưa diễn giải ý gán cho Trần Thủ Độ:
