quan,” được làm chủ một phần ruộng đất cho sinh hoạt, nghĩa là hoặc
chiếm lại đất cũ có thể bị hao hụt, hoặc được chia đất mới đối với những kẻ
“bon chen… hăng hái” theo thời, như sử quan ghi nhận. Trên họ là những
lưu quan của triều đình phương Bắc phái đến, được cấp lính cày cấy, nghĩa
là tự túc, đỡ gánh nặng chi trả cho nhà nước nhưng cũng là đầu mối gây
tham nhũng, hạch xách dân chúng, tiếng tăm vang đến tận tai hoàng đế
Minh. Sau mấy trăm năm, đây là lần đầu Trung Hoa có lại một thuộc địa
nhiệt đới nên tận dụng khai thác không phải qua trung gian mua bán, đổi
chác: Bắt người mò ngọc trai, tìm vật lạ, hương liệu, mở thêm nguồn lợi
bằng cách trồng trọt hồ tiêu, áp dụng chính sách có sẵn ở chính quốc về độc
quyền muối, thu thuế ruộng đất, tằm tơ… Trung châu sông Hồng sản xuất
lúa gạo nhiều so với các vùng Nam Trung Quốc khiến Trương Phụ cho
thuyền buôn chở về Bắc bán, ngay lúc vẫn còn những bất ổn vì con cháu họ
Trần (1413).
Ưu thế học vấn Hoa hoá của Giao Chỉ được Minh biết từ trước, lúc
hạch xách Hồ Quý Li, đến nay họ cho mở rộng chính sách, lập học hiệu,
xây Văn miếu (1414), ban cấp sách cho các nhà học (1419), bắt cống sinh
viên nho học (1417), đồng thời lại tận thu “các loại sách ghi chép về các sự
tích xưa nay của nước ta” với ý định huỷ diệt văn hoá địa phương theo
những lệnh không che giấu nhưng rõ là cũng có ngầm ý tìm kiến thức theo
thói quen của các triều đại. Những kiến thức đó hoặc may mắn được lưu lại
khá toàn vẹn như Đại Việt sử lược hoăc rải rác trong sáng tác của người
Minh như An Nam chí,
thường dẫn không những các sách về sau không
còn mà cả những tài liệu do các địa phương giao nạp nữa.
Thế có nghĩa là nhà Minh đã đem lại một sự đảo lộn lớn lao trên
vùng đất của các vương triều độc lập cai trị trên mấy trăm năm, đã tạo dựng
được một sự riêng biệt không thể xoá bỏ mà không gây phản ứng. Bắc
Kinh tuy ở xa tít mù nhưng quyền lực người cai trị đã đến tận nhà người
dân của cả các tập đoàn thiểu số. Sự đẩy mạnh đà Hán hoá qua kinh sách,
học hiệu đáng lẽ phải là một sự nối kết, lại trở thành một nền tảng đưa sự
phản đối trên tầm mức cao hơn. Quan lại hà khắc đã là chuyện bình thường
