cả. La Ngai / Jaya Shimhavarman V lên thay lại cũng chỉ có bia của người
con, mà người này, Ba Đích Lai / Indravarman V lại là kẻ thua cắt đất cho
Hồ Quý Li! Nhưng có vẻ như thời gian bớt áp lực từ phía bắc sau đó đã
khiến cho Indravarman phát triển vùng Thượng nguyên (bia thượng nguồn
sông Đà Rằng 1409), lấy đà lấn xuống phía nam, để lại bia Biên Hoà 1441,
kể lại chiến công thắng Kampuchia lúc này cũng đang men xuống vùng hạ
lưu, tìm cách tiếp xúc với thế giới bên ngoài, thay đổi truyền thống nông
nghiệp ở Angkor. Nhưng vấn đề cũng vẫn là sự vắng bóng của các công
trình xây cất đền tháp, lưu niệm tuyệt hẳn từ bia Biên Hoà, còn trong vùng
Vijaya chỉ có hai bia 1401, 1436, trong thời gian ngự trị của ông vua có đến
hơn 40 năm cầm quyền. Có vẻ như truyền thống xây cất đền tháp lúc này
đã phai lạt chỉ vì có sự chuyển đổi ý thức hệ, ít ra là từ trên đỉnh cao quyền
bính, đi kèm với sự phát triển của dòng thương mại gốm Gò Sành mà ta đã
giả định vào thời Chế Bồng Nga.
Chiếu bình Chiêm 1470 hé cho ta thấy một vài suy đoán để sự giả
định trở thành chứng thực của lịch sử. Lúc này thì triều đình Lê đã “văn
minh” nhiều rồi nên không nhìn ra sự khác biệt văn hoá của hai khu vực
Bắc Nam mà chỉ lấy mình làm tiêu chuẩn xét đoán, kiêu hãnh với tư thế
của một thiên triều đầy tự tín bên bờ biển Đông. Sự sung túc của nước
Chàm lúc này đã là căn bản cho một sự phát triển dân số: “Khi Nhân miếu
[Nhân Tông] lên ngôi cả (1443) thì giống nòi chúng đã rất đông. Nương
chốn Cổ Luỹ như hang cầy, cậy thành Chà Bàn như ổ kiến…” Thế lực đó
đủ sức cho Trà Toàn “xưng bừa là cha chú, gọi đức vua ta là cháu con… lại
nhận liều là Trời Phật, coi nước Việt ta là tôi tớ… Bảo ta như hai mặt trời
cùng mọc, tự tôn là Hoàng đế nước Nam.” Có vẻ như Trà Toàn còn mang
danh hiệu cao hơn, là Thiên Vương / devaraja cũ để xưng hô với Đại Việt,
đủ cho Thánh Tông thấy ra sự cạnh tranh đẳng cấp với danh hiệu Thiên tử
của mình. Thế mà vì nội dung văn hoá chấp nhận khác nhau cho nên Lê
vẫn nhìn kẻ kia như thuộc hàng hạ cấp: “Ngập ngụa hôi tanh loài chó lợn,
cướp ngôi giết vua đuổi con cháu vua Bồ Đề ra ngoài cõi. Nhảm tin phật
quỷ dựng tháp chùa, bịa điều hoạ phúc cho dòng giống Trà Toàn được sinh
