kém, tác động một phần vào cuộc nổi dậy của các nô tì. Chính sách đê điều
chuyên chú cho nông nghiệp chỉ thấy rõ rệt nhất dưới đời Lê Thánh Tông
với lệnh năm 1475 đặt đồng thời
hai chức Khuyến nông và Hà đê. Rõ ràng
là đến thời điểm này triều đình mới thấy việc trông coi đê điều có liên hệ
thiết thân đến công cuộc canh tác.
Không cần bằng vào những con số rõ rệt ta cũng tưởng tượng ra
được sự phát triển dân số trong ba mươi năm cai trị của Thánh Tông. Dân
số tăng chứng tỏ trong các lệnh chia nhỏ các làng lớn để dễ cai trị. Lệnh
cho mở chợ mới năm 1477 cũng xác nhận : “Sinh dân các huyện, châu, xã
ở các xứ trong nước mỗi ngày một đông…” Theo Li Tana thì năm 1490 số
dân lên đến 4 372 500 người, gần hai lần rưỡi thời thuộc Minh cũng do bà
tính ra. Dân số tăng đủ cho ông vua lập được một đạo quân lớn chinh Nam
mở rộng đất, lấn lướt tập đoàn Thái phía tây làm nên một cường quốc khu
vực. Lại cũng như các triều trước, vẫn còn đất hoang cho ông khai thác mà
không động đến những lãnh địa cũ lúc bây giờ tuy không còn lãnh chúa
nhưng đã thuộc về các chủ đất tư hay đã ban cho các công thần để lấy vây
cánh giữ gìn quyền lực. Chính sách đồn điền của ông đưa ra từ năm 1481
phần lớn lại cũng là khai thác ở vùng đất bồi phía hạ du, một chương trình
khai thác mang tính cách quốc sách thay cho cách làm lẻ tẻ của Trần Quốc
Kiệt cuối thế kỉ XIV, hay dây dưa trong dấu vết các năm 1462, 1467 ở vùng
phía nam đất nước. Nhưng nhìn ở một khía cạnh khác thì chính sách đồn
điền của Lê Thánh Tông lại cũng là một dấu hiệu của tình trạng “đói đất,”
dư dân. Và dân chúng trong hoàn cảnh bức thiết của mình đã phải tự giải
quyết, cưỡng lại mong muốn của triều đình sao cho có nhiều dân làm sai
dịch, đi lính… Họ tự hạn chế sinh đẻ bằng cách phá thai, sản sinh ra thêm
một lớp “chuyên viên điều hoà dân số.” Không phải chỉ năm 1484 mà đã có
lệnh từ trước, cấm “loại đàn bà tàn nhẫn muốn ít con cái… dùng kế cho sẩy
thai…” Và dù có lệnh (chương Đạo tặc, Quốc triều hình luật
), “tệ trước
vẫn càng tăng…”
Sự phát triển của hệ thống cai trị cũng đem lại tình trạng tham
nhũng của tầng lớp thư lại mới. Với các triều đại trước, làm quan triều đình
