có khi là để lấy hư danh chứ tổn phí sinh hoạt là lấy từ của riêng như trong
trường hợp đã nhận xét về tầng lớp ta gọi là hào sĩ với các tên nổi bật: Lê
Văn Thịnh, Mạc Hiển Tích, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Sĩ Cố… dù đã có một
chừng mực tính toán lương bổng cho hệ thống quan chức còn nhỏ của Trần
(1244). Nhưng với đời Lê mà thời Thánh Tông là đỉnh cao, thì làm quan ăn
lương! Mà quan thì càng lúc càng đông theo chế độ tập ấm, theo đà lấy từ
khoa cử. Lương lấy từ hộ dân như trường hợp Đô đốc Tây đạo Trần Lựu
hưởng 50 hộ dân (chuyện năm 1456). Ngay đến các chức phận nhỏ hơn
đang làm việc quan, khi được hưởng quyền lợi từ phép quân điền, họ cũng
không thể tự cày cấy được, có nghĩa là cũng “ăn lương” từ đất ruộng.
Con đường khoa cử mở ra hướng đi đến danh vọng, quyền lực cho
một số người không có căn bản thần thế gia đình, có thể không giàu lắm.
Người lạc quan thời nay thì tán tụng tinh thần “dân chủ” trong cách chọn
lựa nhân tài đó nhưng Lê Quý Đôn đã từng phê phán lối học dành cho thi
cử làm lấn át tinh thần thực học cần thiết cho việc quản lí đất nước. Ảnh
hưởng lâu dài đến ngày nay là lối văn trau chuốt đệm thêm một chút dáng
vẻ “trí thức” đó đã thành một ý thức kiêu hãnh ngầm cho một lớp người
đem ra phục vụ những người cầm quyền vốn không cần nhiều đến kiến
thức cho lắm. Đương thời, về mặt thực tế, nó cũng làm tăng mối hoạ tham
nhũng trong quan trường. Hiến Tông cho rằng “quan trường nhũng lạm” là
vì sự ù lì của hệ thống nhưng đó chỉ là nhìn vào tính chất kiểm tra, phát
hiện mà không tính đến sự liên hệ xã hội của nó. Người thi đỗ không hẳn
đã làm quan ngay, có người chết đi vẫn chưa được bổ dụng khiến triều đình
cho các con được tập ấm để gọi là an ủi (1504). Lương Thế Vinh đỗ tiến sĩ
năm 1463, len lách hặc tội người này người nọ, cả gan lần lên đến cả ngự
sử để được vua chú ý thế mà 4 năm sau được đề nghị giữ chức tri huyện
nhỏ nhoi lại bị gạch tên và bị chê là học hành không tiến bộ! Quan chức
lãnh lương không đủ cho sinh hoạt, chưa kể là đủ cho tham vọng “bù đắp”
công lao học hành, luồn lách. Hoàng triều quan chế năm 1471 cho thấy tình
trạng phình to quan chức khiến nhà nước phải giải quyết bằng cách hạ thấp
bổng lộc: “Quy chế trước kia, đặt quan phần nhiều lấy quan to tước cao.
