theo nghĩa “vứt xác ngoài rừng” cho chim muông rúc rỉa, như trường hợp
ông tổ của họ Ngô đầy tớ Lê Lợi – sau là thông gia, cha vợ Thánh Tông.
Có thể hiểu thiên táng theo cách “bỏ mả” Nguyễn Kim khiến cho trong
Hoàng tộc Nguyễn lưu truyền – và được ghi vào lịch sử triều đại, câu
chuyện về thời gian đưa đám trời nổi cơn dông, mọi người chạy tán loạn,
lúc trở về không thấy xác đâu nữa ngoài khu rừng cây cối mịt mù! Giá trị
tôn quý chỉ còn lại trong truyền thuyết về miệng rồng mở ra rồi khép chặt
nuốt trọn quan tài mà thôi. Thế rồi đến mả bà vợ ông công thần trung hưng
này cũng mất dấu tích, và sử quan cũng đành chỉ ghi: “Đời truyền là táng
chung vào lăng (Nguyễn Kim).” Gia phả họ Đặng cho thấy ông nội Đăng
Huấn được “thiên táng” như Nguyễn Kim vậy. Rồi cũng với một chừng
mực tương tự, gia phả nhà họ Phan Văn/Huy – Hà Tĩnh, không ghi gì khác
hơn nhiều về một ông tổ của họ.
Khung cảnh xã hội đó hợp với tính chất của những người cầm đầu
khác của phong trào phục hưng. Những người họ Trịnh khác từ Đông Kinh
trở về Thanh Hoá thì hoặc tuyệt tích như Trịnh Tuy hoặc chỉ là nhân vật
hạng thứ. Nổi bật lên là một người không dính dấp gì đến các nhân vật
Trịnh sang cả trước kia: Trịnh Kiểm (1503-1570), rõ ràng là có cuộc sống
hoang dã mà vẫn được ông tướng cầm đầu gả con gái cho. Chính tông tộc
họ Trịnh không giấu diếm về hành tung của ông tổ mình, chỉ có nhà nho về
sau vì muốn khoả lấp cho hợp với giá trị hệ thống quyền bính, đã chuyển
chuyện ăn trộm ngựa (trên rừng) của Trịnh Kiểm thành chuyện ăn cắp gà
(dưới đồng) nuôi mẹ, bao che một hành động xấu bình thường bằng một lí
tưởng cao cả: vì chữ hiếu! Rồi cũng qua nhân vật như Trịnh Kiểm, lại thấy
xuất hiện những tập họp người khuất lấp khác như các người bạn thiết thân
gốc Chàm đã chia xẻ gian nguy với ông, những người này hẳn là thuộc tập
họp tù binh của trăm năm trước. Gia phả họ Đặng cho biết Trịnh Kiểm có
một bà vợ họ Trương (Trương Thị Ngọc Lãnh), con gái “tù trưởng” Sùng
Quận Công (vẫn không có tên.) Nhưng đáng lưu ý là họ Trịnh này được sử
ghi có liên hệ thông gia nhiều đời liên tiếp với họ Hoàng mà một nhân vật
nổi danh thời Trung hưng là Hoàng Đình Ái, chứng tỏ nhóm Lào Việt hoá
