khác. Mãi đến lần cướp quyền thứ hai, bốn năm sau, Xuân mới bị giết, lần
này bởi các nhân vật đang giành giật, trong đó ngoài Trịnh Tráng còn có
Trịnh Đỗ, em Tùng. Sự tranh giành về sau, quá nhiều, là giữa Trịnh Tạc với
Trịnh Lịch, Trịnh Sầm (1645), Trịnh Căn và Trịnh Toàn (1657), Căn giết
Trịnh Luân, Trịnh Phất (1704), Trịnh Sâm giết Trịnh Lệ (1767) để tiếp theo
là việc cuối đời giữa Trịnh Khải và Trịnh Cán… Muốn tìm cách khuếch
trương dòng họ, Trịnh cũng ban họ mình cho những người thân cận để làm
vây cánh nhưng kết quả thất bại khá nhiều: Trịnh Lãm là tên khác của
Hoàng Nhân Dũng, Đào Quang Huy là con của công thần Đào Quang
Nhiêu, mang tên Trịnh Kì vẫn bị giết (1673). Có những người được mang
họ Trịnh nhưng vẫn xuất hiện với họ cũ trong sử sách.
Không đủ thế lực bên ngoài, Trịnh chăm chú vào nội cung của
mình, cho quyền nội giám rất lớn. Nội giám giữ vai trò chi thu huyết mạch,
kiểm tra tài chính ngoại biên khiến quan triều như Lê Quý Đôn phải phụ
hoạ, khiến ngay đến thế tử Trịnh Khải muốn làm đảo chính cũng phải vay
tiền ông quan bị thiến! Nội giám đứng tên đầu trong các cuộc tranh chấp
ngoại giao khiến gây phản ứng của quan triều còn giữ sĩ diện như trong
trường hợp tiếp nhận tù binh Mạc của nhà Thanh trao trả (1683). Nội giám
giữ chức trấn thủ, cầm quân chinh phạt, có người thất bại như Hoàng Công
Kì, có người lưu danh như Hoàng Ngũ Phúc. Chưa đủ, Trịnh Giang với ba,
bốn trăm nội giám dưới tay đã đặt cả một giám ban ngang hàng với văn, võ
ban. Ấy thế mà ngay trong nhóm thân thuộc này cũng vẫn nảy sinh nội
phản. Hoàng Nhân Dũng được ban tên Trịnh Lãm, từng cầm quân ra biên
giới định lấn chiếm trên phần đất của nhà Minh tàn tạ, thế mà không tránh
khỏi chết (1652) vì “nuôi giấu người có yêu thuật để xướng loạn.” Trịnh
tung người cùng họ nắm giữ các chức quyền địa phương rồi lại xoá bỏ chỉ
vì sợ có đảo chính, thế mà vẫn có những chuyện đảo chính cung đình như
trường hợp Trịnh Doanh thay Trịnh Giang trong mối xung đột giữa ngoại
thích và hoạn quan.
Chút danh nghĩa phù Lê thật là mỏng manh thế mà Trịnh lại không
vứt bỏ được vì Trịnh vẫn còn mang căn cơ thiểu số của mình quá nhiều. Sự
