tập sách, theo với thời đại, đã có tầm mức lớn rộng hơn số lượng và nội
dung thông tin nằm trong đó.
Đi theo với tính cách chủ nhân ông của đất nước, các sản phẩm tự
tôn này xuống đến từng địa phương nhỏ, lan cả ra đến khối lưu vong,
những người này hoặc dễ dàng chịu khuất phục vì sự nhỏ bé của mình,
hoặc tuy mang tâm tình chống đối chính trị nhưng vẫn cảm nhận được thế
yếu ớt của mình nên lại cũng ào ạt chia sẻ sự ngông nghênh kia, tưởng
chừng như có thể lấy đó làm bằng cớ có thẩm quyền để phủ nhận quyền
bính hiện tại nọ. Quyền bính vững chắc thêm một thế hệ nữa thì đủ thuyết
phục đám con cháu của “khúc ruột ngàn dặm” không thích ứng được với xã
hội mới, sẽ chịu lôi cuốn theo những Chuyện kể lịch sử, những phát hiện
“sử liệu” mới vốn thật vô cùng xa lạ với tinh thần của nền giáo dục họ đang
thụ nhận.
Sử học của thời mới cũng được phát triển nhờ sự tiếp trợ của những
bộ môn khảo sát mới, nhất là khoa khảo cổ học, để đi sâu vào quá khứ hơn,
ở những khu vực không có chữ viết làm bằng cớ hay có thoảng qua mà
bằng cớ vật chất tiếp trợ còn ẩn sâu trong lòng đất đâu đó. Tên Phù Nam thì
đã có trong ghi chép Trung Hoa, được học giả Pháp hồi đầu thế kỉ XX (P.
Pelliot, 1903) diễn giải dài dòng cho ra hình tượng một vùng đất, nhưng
bằng cớ vật chất cho “đế quốc” ấy hiển hiện có tính cách thuyết phục là từ
những khảo sát đào bới của L. Malleret trước Thế chiến II trên vùng Nam
Bộ, tập trung ở Óc Eo, để đem danh xưng khuất lấp này vào bản đồ khảo cổ
học quốc tế. Đất nước Champa nằm trong sử sách Việt, Trung Hoa chỉ có
những ghi chép cống sứ cầu cạnh, những tù binh chiến bại, tình hình thật
hợp với các tháp đổ nát còn lại nhưng khảo cổ học đã làm sáng tỏ thêm
những giai đoạn lịch sử của nó, đã đào bới, lưu giữ, bảo trì những tượng
đài, những công trình kiến trúc chứng tỏ một nền văn minh đáng hãnh diện
không những của một thời mà, nếu chịu khó suy nghĩ, còn thấy ẩn khuất
dưới những hiện tượng, sinh hoạt của lớp người hiện tại, trước mắt. Trên
vùng Đại Việt, học giả Pháp đưa ra tên một nền văn hoá Hoà Bình, Bắc Sơn
còn giữ lại cái tên Hoà Bình mở rộng cho cả vùng Đông Nam Á, thêm một
