chủ thì theo cách nhẫn nhịn “lạt mềm buộc chặt” được coi là khôn ngoan
trong ứng xử phải có, cũng đã từ cuộc sống thôn xóm bình thường vươn lên
tầm mức quốc gia. Có sự huênh hoang tự kỉ để lấy tinh thần cho sự chống
đối sống còn, cho ước vọng bù đắp dằn nén nhưng đồng thời cũng có sự tự
ti khúm núm không che giấu khi trực diện trên trường ngoại giao như sẽ
chứng tỏ qua các văn từ dài dòng sau cuộc chiến 1789.
Cuộc sống hai mặt trên phương diện ngoại giao đó lại sẽ xuất hiện
trong cách đối phó với dân nước. Vua, tôi trong thế cầu luỵ bên ngoài mang
tên tuổi khác, còn với dân chúng lại có tên tuổi khác, như một bộ mặt mới,
không vướng víu gì với cái thế nhục nhã kia nên đầy đủ tự tin để làm chúa
tể, làm người trên trước không có đối kháng. Và do thế, thái độ ứng xử
“nịnh trên, nạt dưới” hàng ngày cũng có phần là chuyển biến từ cung cách
ngoại giao kia lan toả ra. Các lệnh cách li người ngoại quốc, cấm đoán,
trừng trị kẻ giao thiệp với người nước ngoài, ngăn chặn không cho ra khỏi
nước thấy trong các văn bản Lê sơ, Trung hưng lẫn lộn, là để giữ người dân
trong vòng quyền bính mỏng manh mà người cầm quyền biết là rất dễ dàng
mất đi khi dân chúng biết đến một khung trời khác. Sự phức tạp chỉ xảy ra
khi “khung trời khác” kia lại không đến từ phương Bắc.
Vấn đề riêng biệt với phương Nam
Tuy ở vào thế bấp bênh về danh nghĩa như đã thấy nhưng dần dà rồi
Trịnh cũng thanh toán được các lực lượng chống đối cũ trước khi phải đối
phó với tình thế phát sinh nội bộ từ các lực lượng quấy đảo mới. Thế mà họ
lại chứng tỏ hoàn toàn bất lực với một thế lực ở phía nam, vốn lại cũng
cùng xuất phát như họ. Tất nhiên sự hình thành của một lực lượng cát cứ
mới ở phía nam có dáng tiến dần đến độc lập như đã thấy, là do khả năng
và ý chí của những người cầm quyền tại đấy phát triển theo với thời gian
