nhưng ưu thế khởi đầu của họ là do tính cách bên lề của vùng đất Thuận
Quảng trong cuộc tranh chiến chiếm vùng Đông Kinh mà danh hiệu “trung
hưng” dành cho sự đắc thắng đã chứng tỏ hướng lưu tâm của những người
trong cuộc không phải là ở phía nam. Trịnh Kiểm đẩy Nguyễn Hoàng trấn
đất Thuận Hoá hẳn cũng biết không phải để giải quyết một mâu thuẫn cá
nhân hay gia đình mà là thanh toán vấn đề xung đột của hai tập hợp, vừa
mang tính địa phương vừa mang tính tông tộc cùng nhắm phù trợ một
nghiệp đế vượt qua hồi suy vong. Cho nên Nguyễn Hoàng đã bị gạt ra bên
lề thì dễ dàng đi vào chỗ ngoài tai mắt của trung ương.
Ở đây, như sau này Đào Duy Từ còn nhắc, Nguyễn Hoàng vẫn phải
chịu sự dòm ngó của phái viên Lê Trịnh như Mai Cầu, Mai Chân, Tổng
binh và Hiến sát sứ Thuận Hoá, nhưng cách thức làm việc qua loa của Hiến
sát sứ Nguyễn Tạo (1586) được cử đến nơi mà không dám kiểm tra gì cả
chứng tỏ Nguyễn Hoàng đã nắm vững tình thế địa phương. Vấn đề then
chốt lúc này, ở đây không phải là lo lắng về quyền hành của những ông
quan nhút nhát từ triều đình phái đến từng bị lấn hiếp trước thế lực của các
thổ hào, những người nộp thóc được phong quan tước, chuyên việc thu thuế
ở địa phương. Những người này thấy ra sự hiện diện của một thế lực mới
có thể đe dọa đến quyền lợi của họ. Dương Văn An đã ghi chuyện kẻ ác
làng Phò Lê “giết vợ Thái bộc, cưỡng gian con gái (quan),” chuyện bọn
làm loạn ở Bồ Điền “đem dân trong hạt đánh đuổi quan Đô ti..,” chuyện.
“gian tế làng Thế Lại tham tiền thưởng mà bắt quan Hiến ti..,” toàn là
“dân” mà lấn lướt được các quan trấn thủ! Cho nên Nguyễn Hoàng phải lo
dẹp những cường hào như thế, như đã từng phá tan được nhóm người chỉ
mang tính cách gia đình mà lại đủ quân lực đánh ép cả hai đầu bắc nam vào
trại Ái Tử của ông (1571).
Thực tế gần như toàn quyền quản trị vùng đất mới đó đã làm thay
đổi con người được tạo dựng từ quê cũ. Tuy ra đi đã 33 tuổi nhưng dấu vết
ảnh hưởng của người cậu bảo trợ (theo thói tục dòng mẹ) được sử quan xác
nhận từ lúc nhỏ vẫn còn đeo đẳng ông lúc đi trấn nhậm. Và không phải chỉ
trong truyền thuyết, vai trò trên trước của ông cậu còn chứng tỏ nơi bức
