các sản phẩm trong vùng và gửi một phần cho triều đình” Lê Trịnh – giống
như họ Nguyễn khi còn chịu nạp tô thuế Thuận Quảng. Trịnh Tráng còn
bám víu vào quan điểm Đông Việt Tây Việt của đất nước khi bày tỏ trong
thư mối “lo ngại điều bất ngờ có thể xảy ra ở phía biển (Mạc)” nên không
thanh toán được “bọn thú vật” kia nhưng với con cháu thì mối lo phương
Nam cũng không giải quyết gì được. Thời ngưng chiến 1672 là một thú
nhận bất lực để nhóm li khai trưng ra bảng hiệu mới: Nam triều
(1719)
trước khi người cầm đầu chính thức xưng Vương.
Vùng này trên bản đồ thế giới, như ta đã thấy, chỉ có danh xưng
Chamba xuất hiện đầu tiên theo hồi kí của Marco Polo còn thì ông chỉ nói
mơ hồ về xứ Caugigu (Giao Chỉ Quốc.) Với các bản đồ từ tin tức của
thương nhân, giáo sĩ mới xuất hiện tên Kẻ Chợ (“Cachu” 1561) sau cả từ
Cauchechina (1529). Có lẽ đây là do thương nhân đánh dấu vùng đất
“Cochi [Giao Chỉ] của China” để khỏi lẫn với “Cochin của India” cho nên
lúc đầu nó bao gồm toàn Đại Việt, lấn xa lên vùng phía bắc (bản đồ 1599,)
và đến mãi thế kỉ XVIII vẫn còn tên vùng Thượng/Haut Cochinchine chỉ
phần đất phía bắc của Nguyễn so với vùng Basse Cochinchine ở phía nam.
Tình trạng phân biệt đó vẫn còn thấy trên bản đồ của Alex. de Rhodes
(1650) với Tunkin / Đông Kinh và Cochinchina, có địa điểm HOA (Thuận
Hoá/Huế) ghi thật lớn. Những dạng chữ khác nhau trên văn bản, bản đồ:
Tonchino, Tonqueen, Tunkin, Tonquim/n… đó đều là dẫn xuất từ kinh đô
Trịnh Lê của thời Lê sơ: Đông Kinh. Vẫn còn phần đất Ciampa phía tây
nam Ran Ran (Đà Rằng, Phú Yên.) Tính chất chủ quyền phân hai rành rẽ
trên phần đông bán đảo Đông Dương cũng được người ngoại quốc xác định
với bản đồ 1751 có hai chữ Tonquim và Cochinchine đặt đúng vị trí của hai
chính quyền Trịnh Nguyễn. Nhưng tất cả đều không ghi nhận được tiếng
nói người dân thường chỉ vùng đối ứng với nơi mình ở: Đàng Ngoài và
Đàng Trong. Cho mãi đến bản Đại Nam hoạ quốc toàn đồ xuất hiện ở
Calcutta 1838, hơi muộn, của Taberd.
Tuy nhiên thật lấy làm lạ là trong từ điển của A. de Rhodes (1651)
lại đã có ghi: Đàng Trong và Đàng Ngoài trong khi ở các bản tường trình
