Tứ trấn. Những quy định, hành động tiếp theo có vẻ như muốn đẩy địa vị
thành phần này lên tầm quan trọng mới, vì ngoài việc ban cấp và trông
chừng thi hành việc cấp ruộng cho lính Tứ trấn còn có việc thành lập 6
quân doanh như muốn thống nhất quân đội (1722) và có lễ duyệt binh trọng
thể cho lớp lính mới này (1724). Vô tình mà một lực lượng đối trọng với
Ưu binh đã thành hình.
Công việc cải cách không được thuận lợi suôn sẻ vì giới hạn
phương tiện Trịnh có được. Nhu cầu cai trị bằng sức mạnh khiến Trịnh dù
không phải là Mạc cũng phải thi hành chính sách cấp ruộng cho lính như
Mạc. Nhưng đem ruộng công cấp cho lính thì “dân không có gì để sinh
nhai” như lời tâu của quan đương thời (1733). Vì thế mà từ năm 1727, lính
Tứ trấn có tên riêng là Nhất binh do lẽ hạ tiêu chuẩn chọn lựa: cứ 10 đinh
mới tuyển 1 lính. Nhà nước do đó lấy ít lính, bớt được số ruộng phải chia
cấp. Có những chủ trương thụt thò, bỏ tuyển lính, lấy thêm lính chứng tỏ sự
bối rối của nhà cầm quyền trước nhu cầu trị an cấp bách và phương tiện
thực hiện. Người ta phải lập phép Đoàn kết, tổ chức Hương binh, bắt làng
xã tự lo việc an ninh để triều đình không phải chịu tổn phí về sinh hoạt, vũ
khí. Nhưng loạn càng lớn thì rốt lại vẫn phải cần đến Ưu binh cho nên
Trịnh Doanh thay Trịnh Giang liền tuyển thêm Ưu binh (1740). Vấn đề
thành ra trở lại như cũ với sự đe dọa chực chờ qua năm tháng.
Trịnh không giữ yên được vùng trung châu vì nhiều lí do, trong đó
có lí do ngược đời là vì chính những cải cách muốn đem đến ổn định bằng
các thể thức pháp chế rành rẽ, gây ra. Đã nói, phép Bình lệ của Phạm Công
Trứ đề ra năm 1664, trong buổi đầu giúp Trịnh thu thuế, bắt người nhưng
theo với thời gian, và nhất là khi thời bình trở lại thì một chính sách “gọn
nhẹ,” biếng nhác như vậy lại cho thấy những khuyết điểm lớn lao.
Kết quả bình định ở biên giới phía bắc giúp cho Trịnh Căn kiểm tra
địa vực dưới quyền bằng cách lập sổ Tu tri (1694) ghi chép địa phận các
làng xã với chi tiết bên trong, như một loại bản đồ viết, tập họp lại có thể
thành một thứ địa chí đến từng đơn vị hành chính nhỏ đương thời. Nắm
