lần lệnh cấm 1665 không mang lại hiệu quả. Sự mê đắm đó tập trung vào
một dạng đặc biệt của cây mê thảo này với tên riêng: “thuốc lào”, thực sự
thêm một lối giải trí ngoài rượu chè, cờ bạc bị cấm đoán, đã đem lại cho
đám dân cực nhọc những giây phút quên lãng cuộc đời khốn khổ. Và cho
cả những người của tầng lớp quan quyền một chút ảo vọng về con đường
công danh gập ghềnh, có khi đầy cay đắng với những rủi ro bất thường từ
sấm sét trên cao, cùng lúc với những xung đột kèn cựa từ các đồng liêu của
nhiều nguồn gốc đào tạo, thăng tiến… Các chúa Đàng Trong có vẻ cũng
không từ bỏ lạc thú này vì cuối thế kỉ sau, chàng thanh niên Nguyễn Ánh,
sau hồi vong gia thất thổ trở về dựng nghiệp ở Gia Định, đã có riêng một
toán người đặc trách “hầu điếu”.
Đói rét vẫn có đấy nhưng những người có tiền của không phải chỉ là
công hầu, quận chúa, quan chức. Họ giàu đủ có tiền để mua quan chức,
nhiều lần. Người có tiền đông đến mức bỏ ra nạp tiền thông kinh (chưa kể
những thứ dành sẵn cho những bước tiếp theo) để giày đạp nhau trong
trường thi. Người ta có nhiều tiền, đủ để cho quan chức vay tổ chức quân
binh dẹp loạn – một hình thức đầu tư khó thấy thu hồi vốn trong tình hình
binh loạn dâng lên tứ phương, thế mà người ta vẫn làm! Số tiền đầu tư phi
nông nghiệp dồi dào như thế gợi ý về một tình hình ối đọng tiền bạc mà
khu vực ruộng đất không thu hút hết được. Bởi vì ở đó vẫn còn một thành
phần ruộng công to lớn mà nhà nước cố bám giữ để ban phát, duy trì quyền
bính tuy rằng đã thấy tư nhân cố len lách chiếm giữ khiến nhà nước phải đề
ra biện pháp lấy lại quyền lợi. Đó là tình hình dẫn đến quyết định đánh thuế
ruộng tư của nhà nước Lê Trịnh trong thế kí XVIII.
Ruộng tư đã thấy xuất hiện trong sử sách từ các triều đại độc lập
đầu tiên, vì lí do giản dị là nó đã có mặt trong thời Bắc thuộc theo với tổ
chức chính quyền ngoại trị. Nhà nước các triều đại đầu không đánh thuế
ruộng tư vì “muốn bớt gánh nặng cho dân” như Lê Tắc nói, tuy ông không
dùng chữ “tư điền” rõ rệt mà vẫn cho ta hiểu như thế. Thật ra có thể hiểu
sát sao hơn như ta đã nhận ra, là tính chất thu hoạch của nhà nước Lí Trần
vốn dựa trực tiếp trên phần tư điền của mình, gián tiếp trên phần của các
