lưu dân khai khẩn làm ruộng, tổng số đến 72 trại. Có lẽ dấu vết phồn thịnh,
liên hệ với vùng bắc Bình Định, là các công trình tưới tiêu bằng xe-nước
mang tính chất tổ chức thật hoàn bị, chặt chịa còn mãi đến gần đây. Những
xung đột với các tập họp phía tây Quảng Ngãi từ thế kỉ XVII, nổi bật qua
thế kỉ sau với Nguyễn Cư Trinh, lưu lại tên “Mọi Đá Vách” chung chung
mà không có xác định dân tộc học. Có vẻ chỉ thấy xác định khi gặp những
tập đoàn lớn: người Đê/Rađê/Êđê phía nam La Hai (Phú Yên – Lê Quý
Đôn), người Trà Lai (Jarai) khi nhắc đến Nam Bàn. Danh xưng này có liên
quan đến sự chia cắt của Lê Thánh Tông năm1471. Lê Quý Đôn coi đây là
khu vực xưa nay bao gồm hai “nước” Thuỷ Xá và Hoả Xá với hai “vua”
Nước và “vua” Lửa. Chính vì hai nhân vật nổi bật này mà ta có chứng dẫn
đương thời độc nhất về hai tổ chức chính trị xã hội liên làng “chừng hơn 50
thôn” trên một vùng Tây Nguyên ngày xưa. Dân Jarai nơi vùng có vua Lửa
vua Nước vẫn tự phụ là Jarai “gốc”. Thường hay có sự lẫn lộn giữa tên hai
vua như sử quan Nguyễn ghi hai tên khác: Đôn vương (vua Nước?) và Nga
vương (vua Lửa?) với sự phân vân “hình như thuộc về Hỏa quốc.” Nhưng
nhiều bằng cớ cho thấy Vua Lửa ở vị thế nổi trội hơn vì liên hệ đến việc gìn
giữ một cây kiếm, về mặt thần thuyết là có quyền năng bách chiến bách
thắng, về mặt thế tục là vật tượng trưng cho vương quyền khiến cho các bộ
tộc trong vùng phải thần phục, cung phụng cho sinh hoạt của hai Vua. Họ
Nguyễn cũng không động đến tổ chức này, chỉ phái quan đến liên lạc, thu
thuế, nhận chịu sự thần phục mà không can thiệp vào tin tưởng của họ,
không như Odend’hal vì đòi xem kiếm của vua Lửa Euil At mà bị người
Êđê giết năm 1904. Họ Nguyễn không cần biết đến cây kiếm đó nhưng lại
không ngờ rằng sau rốt nó có phần tác động vào sự điên đảo của triều đình
bậc Thiên vương ở Phú Xuân chỉ vì tiếng đồn nó được trao vào tay anh
biện lại thu thuế nơi góc đất Tây Sơn của họ.
Tên Nam Bàn liên hệ với Lê Thánh Tông khiến đương thời đồng
hoá người Đê là người Chàm và cho thấy mối liên hệ của những người Tây
Nguyên với vương quốc Chàm thật sâu sắc. Vợ của hai vua Lửa, Nước
“mặc áo Chiêm Thành sặc sỡ,” hai vua ngự trên một vùng “điện vua Hồ”
