có voi đá, ngựa đá – có thể là khu tháp Chàm Yang Mun ở Buôn Chu (Cheo
Reo) đã nói. Danh xưng chung cho hai vua: pơtao / botao là một tước hiệu
Chàm, có nghĩa là “ngài”, “thầy” hay cũng có thể là “vua”. Đường liên lạc
với Nam Bàn được chức việc đương thời kể lại với Lê Quý Đôn là dọc theo
lối thượng đạo từ Bình Định đi về phía nam đến Phú Yên cho nên Hoa Anh
của sau năm 1471 hẳn là vùng Phú Yên, Khánh Hoà với người Hạ ngày
nay. Không nên lấy làm lạ vì trên vùng “(cánh) đồng (của) Dàng/Yang,” di
tích Đồng Dương bây giờ, vẫn còn người “Việt” họ Trà, cũng thấy có ở
Bình Định, còn chủ một số nhà lá-mái sang trọng ở Phú Yên có họ Ma…
Cho nên năm 1578, Lương Văn Chánh phản công, đánh lấy thành Hồ, có
thể là địa điểm chính của Hoa Anh, là thành còn có nữ chúa Thị Hoả theo
Tây Sơn ngày sau. Ông mộ dân khai thác vùng Cù Mông (giáp giới Bình
Định), Xuân Đài (bắc Phú Yên), có sử dụng ngườì “Xiêm”, chữ của khu
vực Nam Đông Dương chỉ người nô lệ. Tướng Văn Phong trấn thủ phủ Phú
Yên mới thành lập (1611) lại ra mặt chống đối (1629). Sử nói là “dùng
quân Chiêm Thành để làm phản” chứng tỏ có sự liên kết với bộ phận dân
Chàm – điều cũng là khả thể nếu ta nhìn ngược lại về thành phần các
“thuộc”.
Phần đất còn lại co dãn sau 1471 được gọi là Chiêm Thành, hình
như có một “kinh đô” là Bal Debare (Plei Bocon / Caklin / Chung Mĩ, An
Phước, Ninh Thuận,) thừa hưởng sự chính thống cũ, có thể giữ được sự an
bình tương đối để phát triển bình thường như một thực thể chính trị có
chứng thực của người ngoại quốc. Một nhân vật Tây Ban Nha bị người
Chàm bắt (1592) vì tội “xâm nhập lãnh thổ,” đã tả về một vưong quốc có
hải phận mà tàu thuyền bên ngoài xuôi nam bắc đều phải ghé vào mua sản
vật quý. Đến giữa thế kỉ XVII thì có nhân vật Po Romé (1627-1651) nổi bật
qua những công trình phục hồi kinh tế, xây dựng thuỷ lợi, cố gắng vươn ra
tìm viện trợ phía vùng hải đảo để hòng quân bình lại với áp lực họ Nguyễn.
Các công tích đó khiến cho nhân vật này đã trở thành huyền thoại với dân
Chàm tuy nhiên lại có dáng đe doạ họ Nguyễn, gây phản ứng mà kết cục
câu chuyện chặt cây krek là bằng cớ đi vào truyền thuyết. Họ Nguyễn cho
