rằng trận chiến chiếm và thành lập tỉnh Khánh Hòa ngày nay là do Bà Tấm
(Po Nrop) gây hấn nhưng người Hoà Lan bị bão dạt vào Quảng Nam
(1661) nghe chuyện mười năm trước, họ Nguyễn đã nhốt một ông Dairo
Thầy Cả của Chiêm Thành trong một cái đình, điều đó chứng tỏ Po Romé
có thể đã bị bắt thực sự như xác nhận của truyền thuyết, bị bắt vì các công
trình kinh dinh của ông, và việc tiến chiếm năm 1653 chỉ là hồi kết của một
giai đoạn xung đột mà thôi. Ta thấy Po Romé đã mở rộng mối liên lạc
nhiều đến các tộc người Tây Nguyên bằng hôn nhân, tăng tiến giao tiếp hơn
trước kia, liên hệ đậm nét đến mức sau khi nước Chàm mất hẳn lại có nhiều
bộ tộc Tây Nguyên giữ các “kho tàng vua Chàm” gồm có áo mão, kiếm
gươm, tiền đồng…
Ngôi tháp mang tên Po Romé ở Palei Thươn (Hậu Sanh, Ninh
Thuận) tuy chứng tỏ là dấu vết của một thời đại suy đồi nhưng cũng là ngôi
tháp to lớn của truyền thống cũ. Ngôi tháp cũng là bằng chứng bộc lộ một
sự khủng hoảng tiếp theo khủng hoảng suy yếu. Ông đi tìm hiểu sức mạnh
ở vùng hải đảo vốn dựa vào Hồi Giáo (“đi học Kabar rup / gồng” ở
Kelantan, Mã Lai,) tất có mang về một ít hơi hướng chính thống, chưa kể
đã làm cho hệ phái Hồi Giáo cũ trong nước có đà hưng khởi. Tuy nhiên ông
lại vẫn giữ lại tính chính thống Bà la môn, điều đó đã khiến sự xung khắc
của hai hệ phái vươn lên đến một mức độ mới. Tháp thì theo khuôn khổ Ấn
Giáo như thế nhưng tượng của ông lại chứng tỏ một sự phối hợp pha trộn lạ
lùng: có 4 tay như tượng Ấn, mắt xếch, nhưng có râu ngạnh trê, đầu đội mụ
chụp (fez) của người Hồi, còn cúng tế thì dưới sự điều khiển của một ông
Khù / Guru, pháp sư Ấn, cũng là Sư cả của Chăm Bà-ni. Chiếc tàu Pháp
Galathée năm 1720 ghé vào Phan Rí nhận ra có nhiều dân Hồi Giáo nơi
này. Xung đột dữ dội ở cấp độ triều đình biểu hiện trong akayet (tráng ca)
Um Mưrup.
Bên dưới, phái Bà ni / Bini của Hồi Giáo địa phương hoá từ
lâu, được tiêm thêm lí thuyết chính thống nên không còn dáng thoả hiệp
như trước mà mang tính cách tông đồ, lấn lướt phái Chăm Bà la môn lúc
này rõ ràng đã nhận ra sự tàn tạ của quyền bính trên cao nên trong cung
cách tự bảo vệ cũng trở nên cứng rắn hơn. Có vẻ như vật liệu “giấy” lá
