cho nên rốt lại nhà Lê vẫn hiện diện với niên hiệu của ông vua đang ở
Đông Kinh. Điểm dứt khoát cuối cùng đó phải đợi qua cuộc tranh chiến
gian khổ của ông cháu lên ngôi năm 1802, và chờ vua Thanh chuẩn nhận.
Sự phát triển quyền lực và khủng hoảng ẩn tàng
Chính thức thì người ta biết rằng hai toán bại binh của nhà Minh
dẫn đầu bởi Dương Ngạn Địch và Trần Thắng Tài / Thượng Xuyên, đầu
năm 1679 dẫn 3000 quân, 50 chiến thuyền đến cửa Tư Dung xin làm thần
dân đất Nguyễn. Điều dễ hiểu là Nguyễn không thể cho ở sát bên mình một
lực lượng to tớn như thế nên đã đẩy tất cả vào đất Đồng Nai xa xôi mà họ
từng thấy ruộng đồng phì nhiêu, trong lúc quyền bính “Giản Phố Trại” hơ
hỏng khiến chính Nguyễn cũng từng xoay chuyển được hơn hai mươi năm
trước. Vậy là binh Long Môn họ Dương vào ở vùng Mĩ Tho sâu trong đất
Miên, còn binh Cao Lôi Liêm họ Trần thì án ngữ khối dân Mạ ở cù lao
(Giản/Đại) Phố, Biên Hoà. Khối họ Trần được ghi nhận nhiều biến chuyển
hơn không những trong sử sách Nguyễn mà cả trong ghi chép riêng của
Trịnh Hoài Đức. Điều đó một phần có lẽ vì nhờ vị trí tiếp giáp với khối
đông dân Việt có sẵn, phải chịu sự lưu tâm của chính quyền Nguyễn nhiều
hơn nơi vùng sau này sẽ là thủ phủ của toàn đất đồng bằng phương Nam.
Khối họ Dương khuất lấp hơn vì ở xa hơn nhưng chính qua biến động năm
1688 mà ta thấy họ vừa làm công việc buôn bán vừa là cướp đường sông,
giành giật quyền lợi, dẫn đến việc giết chủ tướng với lí do “ăn mặc đều nhờ
sản vật của Chân Lạp.” Sự can thiệp của Nguyễn tuy đưa quân lấn sâu vào
đất Miên (Lovek) nhưng vẫn dùng dằng khiến hai viên tướng cầm quân
phải bị cách chức, chứng tỏ ý thức xâm chiếm vẫn chưa thành hình mạnh
mẽ. Tuy nhiên các đoàn quân mang đi chinh phục ấy lại có thời gian khai
khẩn đất mới (Mai Vạn Long, ruộng Châu phê của Nguyễn Cửu Vân được
