công nhận năm 1715), cùng với đám dân đã có sẵn sẽ khuyến khích những
cuộc lấn chiếm sâu rộng hơn.
Sự tăng tiến quyền lực của Nguyễn trên đất Đồng Nai lại có tác
động ngược đến vùng đất Chiêm Thành. Tuy chỉ là sự sống còn lay lắt
nhưng quyền bính trên rẻo đất ấy cũng là một cản trở mà Nguyễn phải dẹp
bỏ để giữ gìn an toàn cho đám quân, dân về phía trước càng lúc càng đông,
càng tiến xa. Cho nên năm 1693 Bà Tranh (Po Thot) bị bắt, Chiêm Thành
trở thành trấn Thuận Thành cùng lúc với sự xuất hiện của tướng Nguyễn
Hữu Cảnh/Kính với những công tích lấn chiếm, mở mang trên đất Gia Định
về sau.
Chúng ta thấy trong đời Quốc chúa tổ chức đã nhặt nhiệm hơn, việc
tuyển lựa nhân viên phồn tạp hơn qua những cuộc duyệt tuyển lớn tiếp tục
thời trước, thường xuyên hơn, có kèm những lần thi Chính đồ, Hoa văn,
hay khảo sát văn chức tổ chức riêng rẽ (1689, 1695 “thi Đình bắt đầu từ
đấy,” rồi 1698, thi 1701, 1703, lệnh năm1707 thật chi tiết cho duyệt tuyển
năm sau, thi 1713). Di dân Việt, Hoa và những trận chiến lấn chiếm đã
khiến vùng trung châu Đồng Nai thành đương nhiên là của Đàng Trong nên
rốt lại cuộc kinh lí của Nguyễn Hữu Cảnh (1689) để thành lập hai dinh
Trấn Biên (Biên Hoà) và Phiên Trấn (Gia Định) chỉ là chuyện xếp đặt nội
bộ với việc phân chia các khu hành chính, mộ người tăng tốc cư dân, tổ
chức quân đội, thu thuế, lập nên một vùng phồn thịnh qua bao biến chuyển
chiến tranh, thay đổi triều đại mãi cho đến ngày nay. Quyền lực ở địa
phương được nối kết với trung ương qua việc tổ chức vận tải đường biển,
chia khu vực trách nhiệm (1700), thành lập bản đồ có thưởng tiền rất lớn
mà cách đo đường đất lại nhờ vào phương tiện mới: Dùng đồng hồ để tính
độ xa gần. Sự thành lập các dinh đã chận con đường ra biển của Cao Miên.
Trần Thượng Xuyên đã đóng quân sắp vượt sông Tiền (1699) cho nên lại
gây mâu thuẫn với triều đình Cao Miên, trong đó những cuộc tranh giành
nội bộ dẫn đến sự cầu viện người Xiêm mở rộng tham vọng của họ, càng
làm cho Cao Miên thất thế hơn.
