Phụ lục 1 MÂU THUẪN CHĂM – BÀ NI
Khi nói về vương quốc Champa người ta chú trọng nhiều đến dấu
vết ảnh hưởng Ấn Độ trong tổ chức chính trị, tín ngưỡng dẫn đến các công
trình xây cất, tạo tác còn để lại sau khi vương quốc đã sụp đổ. Tuy nhiên
trong tiến trình phát triển mà sự hưng thịnh phải dựa vào hoạt động thương
mại thì Hồi Giáo tuy đến sau, chưa đủ để lên địa vị chính thống nhưng cũng
đã để lại dấu vết trên vương quốc Chàm, và nhất là trên cuộc sống của
người dân Chàm, càng đậm nét hơn khi chính quyền trên cao đã sụp đổ.
Chẳng nói đâu xa, trước năm 1975 người ta còn thấy những ông thầy Chàm
ngồi trên các đường phố, mang giỏ thuốc mời mọc người qua đường…
Những dấu vết bia đá, truyền thuyết cho thấy Hồi Giáo đã có mặt
rất sớm trên vùng phía nam, ít ra là trong thế kỉ XI cho nên lại có suy đoán
theo truyền thuyết là chính Hồi Giáo ở Java vốn xuất phát từ Champa. Thế
rồi gần đây người ta lại dựa vào truyền thuyết Po Rome, cho rằng ít ra là có
một đợt xâm nhập của Hồi Giáo – mà thất bại, do chính ông vua này mang
từ Kelantan (Mã Lai) về. Nhưng xét lời văn ở Chiếu Bình Chiêm năm 1470
của Lê Thánh Tông thì chắc chắn là Trà Toàn (khoảng 1449-1471) đã cho
thi hành một số luật tục Hồi Giáo như cấm nấu (uống) rượu, cấm giết (ăn
thịt) heo trên đất nước mình, không hẳn là chăm chú riêng để chống đối tập
đoàn người Việt sống lẫn lộn nơi ấy như lời Hịch kia kể tội để lấy danh
nghĩa tiến quân. Và do đó chúng ta có căn cứ ngược về trước, rằng Chế
Bồng Nga đã có khuynh hướng theo Hồi Giáo nên đã hùng mạnh mà không
xây tháp, dựng bia kỉ niệm theo như truyền thống Ấn cũ. Năm 1607, một
đô đốc Hà Lan ghé cảng Chiêm Thành mua thực phẩm, lấy nước đã gặp
ông thượng quan phụ trách nghi lễ, là dân Hồi Giáo.
Như thế trong dân chúng Chàm đã thành hình hai tập đoàn mang hai
tín ngưỡng khác nhau mà sự sụp đổ trên tầng lớp cao đã dồn những mâu
thuẫn đi xuống trong sinh hoạt xóm làng, hàng ngày, riêng biệt trong hôn
nhân, lãnh vực lúc nào cũng là nơi khuấy động tình cảm bức thiết nhất.
