chặt chịa nhất trong vùng. Đó đúng là cơ sở quần chúng được các lãnh tụ
nổi loạn ước mong, tìm kiếm.
Lại cũng có thể nghĩ thêm một yếu tố khác nuôi dưỡng phong trào
nổi loạn, ít ra là đã tạo ra sự thịnh vượng về trước trong vùng: Sự sản xuất
và tình hình thương mại của loại sản phẩm gốm được nhà khảo cổ học lôi
ra từ trong mịt mù và đặt tên là gốm Gò Sành, phát hiện trên đất Bình Định.
Đó là loại gốm khởi đầu trên đất vương quốc Vijaya bởi nhóm người Tống
lưu vong thế kỉ XIII, đã trường tồn qua các biến loạn bằng những cách nào
đó với những người kế tiếp để sản phẩm của họ còn thấy trên thị trường thế
giới có lẽ đến thế kỉ XVIII, trên các mộ táng ở Lâm Đồng bây giờ. Việc cửa
biển Nước Mặn / Cách Thử được nhà nghiên cứu ngày nay (Đỗ Bang) cho
rằng bị lấp vì nguyên nhân thiên tạo nhưng cũng có thể chính là do biến
động của con người vào phần tư cuối của thế kỉ XVIII đang bàn ở đây. L.
Barizy vẽ bản đồ trận chiến Thi Nại (1801) cho thấy cửa Nước Mặn đã bị
lấp phần ra phía biển nhưng mươi năm trước đó người Anh đi ngang qua,
thấy nó còn là một lạch nhỏ trong khi ở Bình Nam đồ 1774 thì nó mang
dòng chữ “Nước Mặn hải môn thâm.” Không phải cửa biển thường mà là
cửa biển “sâu”. Cửa biển đó đã bị lấp vì bỏ phế không dùng đến trong một
thời gian dài, chứng cớ bị lấp vừa vặn với thời gian xảy ra biến loạn (1774-
1801). Tình trạng bỏ phế ngay từ những năm khởi đầu của Tây Sơn có thể
đã làm suy sụp gốm Gò Sành vốn sản xuất ở các vùng quanh thành Chà
Bàn. Người ngoại quốc (Chapman 1778) nhớ lại thời thịnh vượng khi trông
thấy Hội An điêu tàn, như thế thì cửa Nước Mặn ở ngay trung tâm biến
động tất phải chịu đựng ảnh hưởng nhiều hơn, nhiều đến mức không gượng
lại được. Cửa Thi Nại (thành phố Quy Nhơn ngày nay) “Thi Nại hải môn”
– không có chữ “thâm”, trên vùng nước cạn dần, lại xa hơn về phía nam
của nơi sản xuất Gò Sành. Nếu nó gượng lại được, cũng không coi đó là
đường lưu thông lí tưởng nữa. Dòng gốm Gò Sành suy tàn từ các nguyên
cớ phối hợp đó chăng?
Tuy nhiên biến động lịch sử là của con người, cho nên phong trào
Tây Sơn có thành công trong việc lật đổ hai chính quyền Nam Bắc đang
