kêu gọi mơ hồ “vâng mệnh Trời và tuân lệnh Đức Thượng sư” cứu dân…
như bất cứ đám bạo loạn nào khác có ước vọng lớn. Xuống đồng, mở rộng
quyền lực, thu nhận được những nhân vật đầu hàng hay bất mãn của triều
đình thì những toan tính to lớn mới xuất hiện ra càng lúc càng rõ rệt, và họ
cũng có đủ tự tin để hướng dẫn tình hình có lợi cho bản thân. Sự phân biệt
rành rẽ “Quân Triều: quân Quốc phó / Quân Ó: quân Hoàng tôn” phải có
thời gian và địa vực mới thành hình. Và trên đường tiến chiếm quyền lực,
tuy Tây Sơn có thu được một vài thắng lợi nhưng hẳn không ngờ kẻ giúp
họ thêm một bước đi đến thành công lại là những người họ chắc chưa từng
nghe đến: quân Trịnh ở Đàng Ngoài.
Lớp quan binh chiến thắng thuộc thế hệ 40 của Đàng Ngoài đã làm
đà cho những người dưới quyền bính một ông chúa mới (Trịnh Sâm 1767)
mở rộng quyền lực đánh dẹp, không chỉ ở trung châu mà lan ra cả vùng
ngoại biên: dẹp Hoàng Công Chất ở tây bắc (1769), Lê Duy Mật ở Trấn
Ninh, lấn đất Lào (1770). Tin tức rối loạn từ Đàng Trong đưa ra cho Trịnh
Sâm thấy có cơ hội cử Hoàng Ngũ Phúc lãnh quân tiến vào, cuối năm 1774.
Quân vượt sông Gianh, thấy luỹ Trấn Ninh mở cửa đầu hàng, rêu rao chỉ
trừng trị Trương Phúc Loan nhưng rồi tiếp tục chiếm đô thành Nguyễn,
đuổi triều đình họ vào Quảng Nam, chịu kẹp giữa quân Tây Sơn đang tiến
ra. Tình thế đó khiến gây thêm phân rã. Mất quyền mất tính chính thống,
Phúc Thuần (Duệ Tông) phải chịu lập Nguyễn Phúc Dương “Hoàng tôn”
lên làm Thế tử, chia triều đình thành hai phe rõ rệt. Phúc Thuần tự thấy trở
thành người thừa nên tìm cách lên thuyền chạy vào nam, để Phúc Dương ở
lại chống cự như đúng với danh nghĩa chính thống lúc này. Thế là Tây Sơn
có cái đích trước mắt để tuyên dương với dân chúng. Nhóm phù trợ Hoàng
tôn Dương bị khuất lấp trong biến động nhưng cũng tỏ ra hoạt động khá
tích cực trong tình thế hạn hẹp của mình. Họ tìm cách chiêu dụ một toán
quân của Tây Sơn đến “rước” Hoàng tôn, gây mâu thuẫn trong hai cánh
Tập Đình, Lí Tài, còn nhân vật chính của phe Dương, “Ngoại tả” Nguyễn
Phúc Tĩnh thì đứng hẳn về phía Tây Sơn chiêu dụ binh dân ở Quảng Ngãi.
