xưng làm người kế nghiệp triều chúa, không phải chỉ với danh nghĩa tượng
trưng mà là người chỉ huy toàn cục: Đại nguyên suý Nhiếp quốc chính
(1778).
Là lực lượng chính trên vùng đất chỉ mang danh nghĩa Nguyễn chưa
đầy một thế kỉ, quyền lực Nguyễn Ánh vẫn phải chịu dấu ấn nặng nề của
quá khứ và những phân hoá trong hiện tại. Cho nên lối tổ chức Tứ trụ vẫn
còn xuất hiện với khuyết điểm cũ là thực quyền trong biến loạn lại có
khuynh hướng về tay chỉ một người. Nhưng Ngoại hữu Đỗ Thanh Nhân,
với thanh thế quân Đông Sơn phù trợ bên ngoài, vẫn không đủ sức cứu vãn
thân xác (khoảng tháng 4-1781) bên trong một triều đình tuy mới mà đầy
những lực lượng cũ, vì chính ông, lúc đầu xuất hiện trên chính trường theo
Duệ Tông chạy giặc, chỉ mang một cái tên trống trơn, không thấy kèm một
danh vị nào cả (gốc chỉ là Cai đội). Danh xưng Đông Sơn mang ý nghĩa
bùa chú, phong thuỷ để chống với danh hiệu Tây Sơn, cũng là một biểu
hiện lạc loài trong một triều chính kiểu Nho Giáo. Rồi cũng chỉ “người
mới” Chu Văn Tiếp lấy lại Sài Gòn trong tay Tây Sơn mà không đủ sức
chống cự với lực lượng Tây Sơn ào ạt tấn công tiếp theo, quyết liệt truy
đuổi đến cùng (1782, 1783, 1785). Những cuộc trốn chạy trên đồng bằng,
biển khơi, hải đảo trong một chừng mực nào đó đã đem thanh thế Nguyễn
Ánh lan tỏa khắp vùng, giúp thu thập các tướng lục lâm, quân đầu hàng,
cướp biển Thiên Địa Hội, Mã Lai (Vinh Li Ma). Và điều quan trọng có ảnh
hưởng lớn về sau là việc tiếp xúc với các giáo sĩ Thiên Chúa Giáo, nhất là
với Giám mục Bá Đa Lộc.
Cái thế nhờ cậy quân Xiêm cũng là điều không thể tránh khỏi vì họ
cũng là một lực lượng đang lên, đang hướng bành trướng về phía đông.
Cho nên đến lúc Nguyễn thua thì Tây Sơn thành một yếu tố cản trở quyền
lực của Xiêm và do đó, Nguyễn lại là đồng minh của họ. Với hồi mở đầu
liên lạc với Nguyễn Hữu Thuỵ có tác động trong việc Rama I lên ngôi
(1782), với mối liên hệ lâu dài giữa Mạc Thiên Tứ và quân Xiêm, Nguyễn
Ánh được lôi vào Xiêm để được “giúp đỡ.” Thế là quân tướng Nguyễn
được trở về xứ nhưng chỉ là nương nhờ vào một lực lượng lớn quân Xiêm
