Thế lực Nguyễn yếu ớt như thế nên rốt lại trên chiến trường Quảng Nam
chỉ còn có Tây Sơn và quân Trịnh.
Trận đụng độ ở Cẩm Sa (5-1775) thắng Tây Sơn không giúp quân
Trịnh khai thác thêm thắng lợi vì thiếu ý chí chiếm lĩnh. Quân Trịnh vốn đã
là rách rưới dưới mắt quân Nguyễn, lại đến một vùng vừa gặp đói đến nỗi
“người ăn thịt người,” lính phải chết vì dịch tể nhiều hơn vì đánh trận.
Tướng lĩnh như Hoàng Ngũ Phúc thì đã già, chí tiến thủ không còn, biểu lộ
trong lời tường trình cho Trịnh Sâm trước khi chết trên đường thu quân về
Thuận Hoá. Như thế Sâm ở Đông Kinh cứ an tâm hưởng thụ tiền của vơ vét
từ kho tàng Đàng Trong, trần truồng đàn hát trên hồ Tây, không màng đến
việc quân Tây Sơn có cơ hội rảnh rang xây dựng lực lượng đi thanh toán
một triều đình đang trên đà phân rã.
Cái thế dùng dằng tôn phù Hoàng tôn Dương giúp cho Nguyễn Huệ
đánh trận Phú Yên, đầu tiên thắng quân Ngũ Dinh của Tống Phước Hiệp,
lực lượng lớn tập trung sức mạnh của phần đất chưa suy suyển phía nam
của Nguyễn. Sự kiện đó mở đầu cho những cuộc tranh chiến dằng dai trên
đất đồng bằng phương Nam, vốn cũng không phải chỉ có các thế lực chính
trong vùng dòm ngó. Chúng ta thấy đầu năm 1776, Nguyễn Lữ đem quân
đánh Gia Định dựa trên tình hình lực lượng mạnh của Nguyễn đang dồn hết
về phía Phú Yên. Cuối năm đó Nguyễn Phúc Dương trốn từ Quy Nhơn vào,
càng đem thêm chia rẽ trong họ nhà chúa. Đỗ Thanh Nhân và Duệ Tông
một bên, Lí Tài và Dương, lúc này là Tân Chính Vương phía bên kia, là
mồi ngon cho Nguyễn Huệ đem quân vào lùng diệt khiến họ Nguyễn hoàng
tộc lớp lớn chỉ còn một cậu bé 15 tuổi: Nguyễn Phúc Ánh.
Dù sao thì đó cũng là một may mắn cho họ Nguyễn bởi vì từ nay
các nhân vật thụ ơn triều cũ, các thế lực địa phương, anh hùng thảo dã
muốn dương danh trong thời biến loạn đã có thể tập trung vào chỉ một
người để phục vụ, để tôn phù theo một tương lai đầy trắc trở, không hẳn đã
thấy được sự thành công ngay trước mắt. Sau khi các nhóm Nguyễn, trong
đó có Đỗ Thanh Nhân nổi bật, chiếm lại Sài Gòn, Nguyễn Ánh được tôn
