được Huệ phái đi đánh, Chỉnh thua chạy về cung than khóc: “Blời ơi, nhà
Lê đã mất rồi,” bị bắt rồi bị giết, đẩy Lê Chiêu Thống lên đường lưu vong.
Tương quan Thiên triều / phiên thuộc kéo dài nhiều trăm năm đem lại lí do
nhờ cậy của Lê, và “chính nghĩa” can thiệp của Càn Long. Thế là quân
Thanh dưới quyền Tổng đốc Tôn Sĩ Nghị với số quân thường được cho là
khoảng hai mươi vạn tiến sang Đông Kinh, lấy ngôi lại cho Lê, đẩy tập họp
Tây Sơn lùi về chặn ở yết hầu Tam Điệp, chờ tiếp viện.
Người ta đã nói nhiều, quá nhiều đến trận chiến thắng thần tốc này,
đúng ra là cả một chiến dịch mà danh xưng gom lại mang tên Đống Đa, tiếc
thay lại không xác định, chỉ vì dính dáng tới cái gò cùng tên độc nhất còn
lại, cái gò vùi lấp xác tử sĩ muộn màng về sau. Đã vướng vào sự tranh chấp
của các phe Trịnh Lê thì Nguyễn Huệ phải lo giải quyết các vấn đề của
Đàng Ngoài, đến mức độ gây xung đột với nước lớn phương Bắc mà biến
động lại cũng sẽ diễn ra y hệt như hàng trăm năm trước, với một thế giới
mà Tây phương chỉ mới mon men chen vào.
Nguyễn Huệ xưng Đế, lấy niên hiệu Quang Trung tiến quân ra Bắc
đánh tan quân Thanh với trận chiến được coi là quyết định xảy ra ở Ngọc
Hồi ngày 5 tháng Giêng Kỉ dậu (30-1-1789). Tôn Sĩ Nghị bỏ cả ấn tín để
đào thoát, tiếng đồn bại trận khiến dân chúng bên kia đường biên giới bỏ
chạy, làng xóm vắng ngắt. Chiến thắng rõ rệt và dứt khoát khiến cho người
ta thường không tìm hiểu xem chi tiết biến chuyển, tương quan quân lực, kể
cả sự tình hậu chiến như thế nào. Chỉ có những lời tâng bốc thán phục, vẽ
vời thêm cho chiến thắng, ai chen vào một ít khác lạ thì dễ bị ghép tội
không yêu nước ngay.
Trong tương quan quân số, ngày nay người ta cũng không bằng
lòng với số lượng 20 vạn của sử quan đưa ra mà đẩy lên đến 29 vạn, con số
của tranh chấp phe phía đương thời, gần với số 30 vạn của giáo sĩ. Phản
ứng ngược lại của những người chống đối thì lại nhận con số quá ít, một số
lượng khá vô lí khi nghĩ đến một chiến dịch bên ngoài biên giới. Thật ra
nhìn vào thành phần quân chính quy của tướng triều đình, phần dân binh
