Các tôn giáo khi muốn dễ dàng cho việc truyền bá thường cố sức
tránh chen vào những tranh chấp phe phái ở nơi mình đến nhưng rõ ràng là
không thể tránh được, nên những nhân viên tông đồ tích cực vẫn tìm cách
chọn lựa một phe, hi vọng với sự thành công của nó sẽ giúp đưa đẩy tôn
giáo mình phát triển thuận lợi hơn. Pierre Joseph Georges Pigneau (de)
Béhaine, Pierre/Pedro nói gọn, Pe-to-(r)lo của âm Hán chuyển qua âm Việt:
Bá Đa Lộc, là một người như thế.
Từ hai trăm năm qua, những kẻ tranh quyền trên đất Việt đều biết
rằng phải tìm cách lôi kéo những người da trắng tóc vàng đi trên các
thương thuyền từ nơi xa xôi kia để lấy vũ khí mà đàn áp kẻ địch. Tuy nhiên
súng ống, kĩ thuật không phải chỉ là cục sắt, là những vật dụng vô hồn.
Ngay cả khi chuyển hoá vào trong vòng văn hoá của mình, vua quan
Nguyễn cũng thấy súng có khả năng linh thiêng của một ông Thần đánh
đấm: “thần công.” Tính văn hoá của súng trong đời sống thế tục ở thời gian
này còn thể hiện nơi sự trao đổi giữa hai lớp người, mà cuối cùng thế nào
cũng phải dẫn đến xung đột dù đã trải qua bước đồng ý đầu tiên là thanh
toán xong bằng tiền bạc, hay vật dụng có giá trị tương đương. Súng ống
phải qua tay những thương nhân da trắng, thấy có thêm bổn phận phải
chuyên chở những kẻ đi rao giảng một tôn giáo mới mang một điểm chính
yếu mà khó có người cầm quyền nào chấp nhận, đó là sự phụng thờ, gọi là
một đấng thiêng liêng nhưng vẫn thấy là một người, một tập đoàn mới
muốn đứng cao hơn các tập đoàn bản xứ họ rao giảng, chuyển hoá. Thế là
các chính quyền đứng trước một sự phân vân lựa chọn, phải tuỳ theo tình
thế mà quyết định làm sao có lợi cho mình. Các chúa Trịnh Nguyễn đã từng
ngó lơ việc rao giảng đạo Thiên Chúa khi cần súng ống, đồng hồ, ống dòm
nhưng cũng từng ra lệnh bắt linh mục, giết giáo dân không nương tay khi
thấy nguy hiểm cho địa vị của mình. Điều đó cũng không thể xảy ra khác
dưới hai chính quyền Tây Sơn, Nguyễn. Tây Sơn trên đường thành công
cũng từng cố công ve vản giáo sĩ. Những người này đã từ chối, lẩn tránh,
một phần vì không ở vào tình thế có thể đáp ứng được đòi hỏi, phần khác vì
