“Đang cần người…” nên Bá Đa Lộc doạ bỏ đi nếu Ánh không tiến
quân, thì quân Gia Định xuất phát, đánh thắng trận Thi Nại đầu tiên (1792).
Dù quân chiếm đóng chỉ nghỉ ở đây có hai ngày thì cũng là một thời điểm
để ta dừng lại lượng định tình tình chung vì địa điểm Thi Nại là nơi thử sức
đầu tiên của quân Gia Định ở ngay trung tâm của kẻ thù.
Không thể biết nhiều về phía Tây Sơn Nguyễn Nhạc trong thời gian
này. Các viên tướng nổi bật trên chiến trường từ trước đều ở cả Phú Xuân.
Chỉ còn lại dấu vết ngày nay là các bằng cấp kí niên hiệu Thái Đức (1789,
1790) cấp cho người làm xe nước ở Quảng Ngãi. Tàu người Âu đi ngang
qua Quy Nhơn tưởng đây là vùng sung túc nhưng nhìn kĩ bằng ống dòm thì
chỉ thấy có núi đồi, bãi cát xơ xác. Họ ghé vào Đà Nẵng mà không dừng lại
Quy Nhơn vì cửa Nước Mặn chỉ còn là một con lạch nhỏ. Cửa chính là Thi
Nại ở về phía nam, nơi chiến trận xảy ra mà tin Gia Định nhận được của tù
binh lại là không có phòng bị gì nhiều. Thế là quân Nguyễn tiến ra trong
thế vượt trội mà có lẽ Nguyễn Ánh cũng chưa lường hết được.
Cơ sở kinh tế Gia Định ngay về nông nghiệp truyền thống đã phát
triển theo một hướng mới. Người Âu chê ở đấy chỉ sản xuất lúa gạo nhưng
ta thấy là các tổ chức đồn điền của nhà nước – không kể sản xuất tư nhân,
đã dư thừa để cung cấp cho các nước khác trên đất, ngoài biển, dùng đổi
lấy binh khí theo kiểu ngoại giao truyền thống gọi là “cống sứ.” Đồn điền ở
các vùng ngoài là nơi tạo ra lương thực để tồn tại, còn đồn điền ỡ Gia Định
rõ ràng đã mang tính chất sản xuất hàng hoá. Sự khai thác sản vật có tính
cách tổ chức, có chủ trương của tư nhân thời mới được đưa lên tầm mức
nhà nước, như cho dân vay làm mùa trong sản phẩm đường mía, đã làm
cho chính quyền nắm được số lượng lớn, chắc chắn cho xuất khẩu, khác
hẳn lối tom góp lẻ tẻ xưa kia. Và điều này có thể vẫn còn được thi hành ở
vùng Tây Sơn. Gia Định mở rộng cửa buôn bán, không phải chỉ riêng ở
vùng quản lí của Nguyễn mà còn sâu trong lãnh thổ của Cao Miên với các
loại hương liệu lấy từ các dãy núi bên trong.
