nhận bà con với người áp bức họ được. Quang Toản sau đó vẫn ở Phú Xuân
là minh chứng.
Ý định về Phượng Hoàng Trung đô lại có vẻ cũng là một toan tính
vượt thoát, không phải chỉ mong ra khỏi đất lạ Phú Xuân mà còn muốn
thoát cả sự ràng buộc của đại gia đình Tây Sơn nữa. Ta đã thấy họ Phạm có
một người làm vợ chính thức của Nguyễn Huệ, có những người nổi bật
ngay suốt triều đại ở cả nhiều phe phía: Phạm Ngạn, Phạm Văn Sâm, Phạm
Văn Hưng, Phạm Công Trị… Trong lúc đó gia đình anh em Nhạc, phía nội
không có ai xuất sắc, hay có thể không đủ đông để quân bình với phía
thông gia. Thế mà quan điểm về tính liên kết bà con lại có dấu hiệu đậm nét
phía nữ khiến cho vai trò nhà vợ của họ lại tăng tiến thêm. Nguyễn Huệ
chết, người cầm quyền Phụ chính là ông già tám mươi Bùi Đắc Tuyên, chỉ
liên hệ với bà Phạm Hoàng hậu vì mẹ bà này có chồng trước mang họ Bùi!
Ông chồng bà Bùi Thị Xuân, Trần Quang Diệu, người được Quang Trung
gọi về trối trăn, thật ra không có bà con gì với anh em Tây Sơn cả. Vậy mà
các giáo sĩ đương thời chuyển lời xưng hô của dân chúng đã ghi ông là
“oncle maternel du roi,” theo nghĩa thông thường, là ông dượng của Cảnh
Thịnh. Thế là có xung đột giành quyền ngấm ngầm giữa họ Phạm và họ
Bùi. Tính cách gia đình “nhà quê” đó lại gây xung đột với lớp nho sĩ Phú
Xuân cũ để Trần Văn Kỉ đào khoét thêm mối mâu thuẫn địa phương khác,
xúi giục Chiêu Viễn Hầu (người Hải Dương) Vũ Văn Dũng gây chính biến
giết Bùi Đắc Tuyên và con cái khiến Trần Quang Diệu đang đánh phương
nam phải bỏ mặt trận quay về. Đổ vỡ đã thành thì hàn gắn cũng không thể
như cũ được. Tây Sơn trượt dài trên đường bại vong trong lúc Gia Định
càng tăng niềm tự tín.
Chỉ một năm sau khi Quang Trung chết, ở Gia Định người ta vui
mừng: “… kẻ thù vẫn còn nhưng lực lượng yếu kém thấy rõ.” Nguyễn Ánh
nghe quan tướng Phú Xuân đào ngũ báo cáo về tin tức lủng củng của Tây
Sơn, liền ra lệnh xuất quân. Quân thuỷ đi trước sâu vào trong đất địch, giữ
việc tiếp tế, liên lạc với bộ binh tiến theo sau. Họ chỉ gặp sức chống cự
mạnh khi vào đất Quy Nhơn. Quân Gia Định vây thành Hoàng Đế trong ba
