chồm ra biển khơi nhiều hơn so với vùng phía bắc, nên là chốn thuận lợi
cho những cuộc giao tiếp hàng hải, là trạm trung chuyển của các chuyến
thương buôn Hoa qua Ấn, ra vùng hải đảo hay ngược lại. Truyện tích Bà
Chúa Xứ ghi nhận ở Tháp Bà Nha Trang ngày nay là kết tụ của dòng giao
thương sản vật quý trong vùng: trầm hương, lan đến tận Trung Hoa phía
bắc, và cũng ẩn hiện trong khúc gỗ trôi nổi ở truyện tích Lợi tế Linh thông
Huệ tín Vương (Việt điện u linh tập).
Trung tâm của Lâm Ấp tả ở
Thuỷ
Kinh chú
mang dáng vẻ thô sơ có thể tạm dùng cho giai đoạn đầu được:
“Đô thành có điện quay về hướng đông, cao hơn thành quá một trượng
rưỡi… dùng phân bò trát tường vách màu xanh (?)… Phi tần không có
cung quán ở riêng… Đền thần tháp quỷ lớn nhỏ 8 miếu, đài tạ nhiều tầng
giống như tháp Phật, ngoài thành không có phố xá, ít người ở; bờ bể tiêu
điều, không thể là nơi người ta ở được…”
Rõ ràng là nội địa Lâm Ấp không đủ cho một nền nông nghiệp nuôi
sống vững vàng một số đông người để làm cơ sở cho sự cường thịnh lâu
dài. Lợi tức bấp bênh từ việc khai thác sản phẩm hái lượm địa phương nhiệt
đới và từ vai trò trung gian buôn bán là chứng cớ về sự bất thường trong
những giai đoạn cường thịnh và yếu ớt của họ. Đất đai không đủ nuôi một
số dân đông cần thiết cho tổ chức chính quyền lớn, quân lực mạnh. Xứ sở
đó làm bến đỗ của dòng giao thương lớn cũng từng mang lại sự thịnh
vượng nhưng lại dung chứa nhiều thành phần lưu dân trên biển bất hợp
pháp, vì thế đất nước Lâm Ấp / Chàm thường bị lôi cuốn vào những cuộc
cướp phá các nước lân cận (mà không đủ khả năng mở rộng lãnh thổ) hoặc
vì cạnh tranh hoặc để lấy của cải. Cho nên trong lịch sử của họ có thật
nhiều giai đoạn với những nhân vật nổi bật trong chiến tranh lại dễ dàng
suy sụp tiếp theo chỉ vì nhân vật kia chết đi đã để lại cả một khoảng trống
quyền lực dẫn đến tình trạng tranh giành, rối loạn.
Sử Trung Hoa tuy là mang tính cách tài liệu thiết yếu giúp ta hiểu
về vùng đất trung Việt Nam thời xưa này nhưng phần lớn mang tính tổng
hợp nên khó tách ra để hiểu cư dân Lâm Ấp sống như thế nào, chịu đựng
thể chế chính trị làm sao… Tuy nhiên nếu dùng tài liệu xưa nhất là Tấn thư
