hành chính cơ sở mà họ áp đặt cho những người này, từ đó nảy sinh ra họ
Lí – không kể các trường hợp dua nịnh họ “lớn”. Cuộc loạn Lí Tự Tiên đã
được coi là của các “lí hộ” (dân các nhà trong làng xóm), thì bọn đầu đen,
lê dân cũng có thể phát sinh họ Lê. Họ Phan từ tên gọi phiếm chỉ về người
“phiên”. Người Thái với đơn vị “chiềng” sẽ có họ Trịnh. Và rồi phức tạp
hơn, Phan chuyển qua Phạm, hay Phạm lại chính từ các âm kham/cam của
Thái chuyển qua Việt thành Cầm, Phạm. Người dân thuộc địa đi vào sổ bộ
để đánh thuế sẽ có họ Đinh trong ví dụ muộn màng là người dân Thượng
phía tây Quảng Ngãi ngày nay, và cũng có thể thấy nơi người chống đối
năm 687 đã đủ sức đánh giết quan Đô hộ của nhà Đường. Đinh Kiến mới
chỉ là “dư đảng,” như thế người chủ mưu là Lí Tự Tiên hẳn có thế lực hơn
nhiều.
Xa hơn về phía nam thì những người bản thổ có thế lực còn mang
thêm dấu vết chủng loại rõ rệt. Người cầm đầu cuộc nổi dậy năm 722 ở đây
có tên Hán Việt là Mai Thúc Loan / Thúc Yên / Lập Thành nhưng khi
muốn minh chứng quyền hành đã xưng là Hắc Đế – hay được tôn xưng là
Đế mà không đánh mất dấu sắc màu thân xác: đen
. Không thể coi đây là
ghi nhận về một trường hợp lẻ loi, một sự kiện tình cờ của cá nhân bởi vì
một danh vị phải mang tính tượng trưng, đại biểu của nó, người nào muốn
tìm quần chúng, thần dân ai cũng hiểu được điều ấy. Cho nên Mai Thúc
Loan xưng “đen” là một hành vi có ý thức của kẻ chiêu tập người theo dưới
cờ, mang màu da rạm nắng của dân hải đảo. Quân số gây rối được báo cáo
về trung ương lên đến hàng chục vạn hẳn là khoa đại để tăng công tích
tướng đánh dẹp nhưng việc tìm được tương trợ từ bên ngoài với những tên
quen thuộc như Lâm Ấp, Chân Lạp hay xa lạ: Kim Lân (muốn vươn đến
tận đất hạ-Miến của thư tịch Trung Quốc?) chứng tỏ có sự đồng cảm của
những tập họp tương tự, dẫn đến mối liên hệ quyền lợi buôn bán lan về lục
địa phía tây có dòng Mékong toả rộng, từ vị trí châu Hoan bao quanh quê
hương người nổi dậy ở đông nam tỉnh lị Hà Tĩnh trên bờ biển Đông. Mai
Thúc Loan thất bại nhưng cuộc nổi dậy có dáng như sự tái diễn một trường
hợp thành lập Lâm Ấp thứ hai nếu thành công. Nhưng nhà Đường không
