- Khi nào chiến tranh kết thúc, hãy dựng một tượng đài tưởng niệm
những người chết trên quảng trường của Bléoville với khoản tiền tôi cấp
cho việc này là ba ngàn franc, lấy từ di sản của tôi. Trước hết, viết bằng
những chữ to nạm vàng, tên hai người con trai lớn của tôi, rồi để một
khoảng trống, rồi...
Cụ nhắm mắt lại, kiệt sức.
- ... rồi đến tên tất cả những người khác viết bằng cỡ chữ nhỏ.
Cụ im lặng lâu đến nỗi viên chưởng khế lo lắng nhìn các xơ. Cụ đã...?
Cụ đã đi hẳn rồi chăng? Nhưng xơ Marie dòng Các Thiên thần bình thản
lắc chiếc mũ trùm đầu. Cụ còn chưa chết. Cụ đang suy nghĩ. Trong tấm
thân bất động của cụ, ký ức lướt qua những khoảng không gian và thời gian
mênh mông.
- Gần như toàn bộ tài sản của tôi là những chứng khoán Mỹ mà người ta
bảo tôi rằng có lãi suất cao. Tôi không tin như vậy nữa.
Cụ lắc lư bộ râu dài của mình một cách sầu thảm.
- Tôi không tin như vậy nữa. Tôi muốn con trai tôi đổi ngay lập tức
những thứ này sang franc Pháp. Còn có cả vàng, chẳng bõ công giữ vàng
bây giờ nữa. Hãy bán vàng đi. Một bản sao bức chân dung của tôi cũng sẽ
được treo ở lâu đài Bléoville trong gian phòng lớn tầng dưới. Tôi để lại cho
người hầu phòng trung thành của tôi một khoản trợ cấp hàng năm và trọn
đời là một ngàn franc. Đối với tất cả các chắt của tôi sẽ ra đời, mong rằng
bố mẹ chúng sẽ chọn tên tôi Louis-Auguste để đặt nếu đó là con trai, và
Louise-Augustine nếu đó là con gái.
- Thế là hết ạ? - thầy Charboeuf hỏi.
Bộ râu dài của cụ hạ xuống, ra dấu rằng phải, thế là hết rồi. Trong những
giây lát có vẻ ngắn ngủi đối với viên chưởng khế, các nhân chứng và các
xơ, nhưng lúc này lại dài như một thế kỷ, dài như cơn mê sảng, dài như một
giấc mộng, cụ Péricand đi ngược trở lại con đường mà cụ đã đi qua trên trái
đất này: những bữa ăn tối trong gia đình, đại lộ Delessert, những giấc ngủ
trưa trong phòng khách, con mèo Anatole nằm trong lòng cụ; cuộc trao đổi
cuối cùng với ông anh cả của cụ mà từ đó hai người đã giận nhau ghê gớm
(và cụ đã bí mật mua lại các cổ phần của hãng). Jeanne, vợ cụ, ở Bléoville,
