chức trong cuộc đời đã đạt được mọi điều ông ta mong ước, nhưng đến khi
phải vật lộn với bệnh tật và đối diện với cái chết mới thấy rõ cuộc sống ông
ta đã sống là “đơn giản nhất, bình thường nhất” mà cũng là “khủng khiếp
nhất”. Có những tội lỗi, thậm chí là tội ác sống cùng với con người từ lâu
và người ta đâm quen với chúng, thậm chí coi chúng là những điều bình
thường nhất: như cuộc sống ung dung trong xa hoa phú quý của một tầng
lớp người bên trên nỗi thống khổ, lầm than của hàng triệu dân nghèo; như
những bon chen, tranh giành địa vị trong xã hội; và cả như những dục vọng
lẫn bạo lực trong hôn nhân và gia đình... Tolstoy đau khổ, ăn năn vì những
tội lỗi, tội ác đã được “bình thường hóa” tồn tại trong xã hội và trong chính
bản thân ông.
Tuy nhiên, còn có một điều quan trọng nữa ở Tolstoy: lúc ông đau khổ
ăn năn cũng là lúc ông bắt đầu một kế hoạch cho một cuộc sống mới; lúc
tình yêu của ông với vợ gặp những trắc trở, tưởng muốn lụi tàn thì nơi ông
sống dậy mạnh mẽ ước muốn vươn tới tình yêu, một tình yêu tinh thần
trong sáng không bị vấy bẩn bởi những cám dỗ nhục dục thấp hèn, lúc cảm
thấy tuổi già và cái chết đang đến gần thì ông lại càng ham sống và muốn
sống một cách tốt đẹp hơn.
Tolstoy là một cá tính đầy mâu thuẫn, nhưng có lẽ, mâu thuẫn lớn nhất
trong ông chính ở sức sống không chịu phục tùng thời gian. Ông là một
trong số hiếm hoi các nhà văn Nga thế kỷ 19 trải qua tuổi già. Nhưng tuổi
già đó chỉ là về thể xác, còn tinh thần ông luôn tươi mới. Những cuộc
khủng hoảng cũng là những cuộc tái sinh trong ông để bắt đầu một sự sống
mới, một tình yêu mới với cuộc đời. Và thành quả của cuộc sống và tình
yêu đó là những tác phẩm. Chúng cũng giống như người đã sinh ra mình,
không bao giờ khuất phục thời gian.
