Nhưng ngay khi đang coi thường tư duy – nghi ngờ trí năng vẫn là chủ đề
thường gặp trong các lập luận biện hộ cho nhiếp ảnh – những nhà nhiếp
ảnh nhiều tham vọng nhất vẫn luôn muốn đoan chắc cách hình dung tự do
ấy cần phải khắt khe như thế nào. “Một bức ảnh không phải là một sự tình
cờ – nó là một khái niệm,” Ansel Adams vẫn luôn nói thế. “Chụp ảnh kiểu
bắn súng máy – bấm thật nhiều âm bản với hy vọng sẽ được một cái tốt –
nhất định sẽ hỏng nghiêm trọng.” Để có một bức ảnh tốt, theo quan niệm
thông thường, ta phải nhìn thấy nó trước đã. Nghĩa là, hình ảnh ấy đã phải
có trong tâm trí nhà nhiếp ảnh lúc bấm máy hoặc trước đó. Việc biện hộ
cho nhiếp ảnh phần lớn vẫn không công nhận rằng phương pháp chụp nhiều
lấy một, nhất là ở tay máy có kinh nghiệm, có thể có kết quả hoàn toàn thỏa
đáng. Nhưng dù vẫn rất ngại nói thế, hầu hết các nhà nhiếp ảnh vẫn luôn có
– với lý do chính đáng – một niềm tin gần như dị đoan vào những tình cờ
may mắn.
Gần đây, cái ngại ngần ấy đã ra không còn nữa. Khi việc biện hộ cho nhiếp
ảnh bước vào giai đoạn hồi cố hiện nay, người ta lại ngày càng tránh không
nhắc đến chuyện chụp ảnh là phải có tâm trạng tỉnh táo và hiểu biết nữa.
Những tuyên ngôn phản trí năng của các nhà nhiếp ảnh, rất phổ biến trong
tư duy hiện đại của nghệ thuật, đã dọn đường cho nhiếp ảnh nghiêm túc ngả
dần sang việc nghi vấn chính những quyền năng của mình, cũng là tâm lý
phổ biến của giới thực hành nghệ thuật hiện đại. Nhiếp ảnh như tri thức
được kế tục bởi nhiếp ảnh như – nhiếp ảnh. Phản ứng gay gắt chống lại mọi
thứ lý tưởng làm đại diện có thẩm quyền của hiện thực, những nhà nhiếp
ảnh Mỹ trẻ tuổi và có ảnh hưởng nhất vứt bỏ mọi tham vọng hình dung
trước cái ảnh định chụp và quan niệm công việc của họ chỉ là cho thấy mọi
vật trông sẽ khác như thế nào khi vào ảnh.
Khi những tự nhận về tri thức bị nghiêng ngả, thì những tự nhận về sáng
tạo liền thay thế chúng để chống đỡ nhiếp ảnh. Như muốn chối bỏ sự thật
rằng nhiều tuyệt tác nhiếp ảnh là của những tác giả không hề có ý định
nghiêm túc hoặc hay ho gì khi bấm máy, người ta đã và đang tập trung bảo
