Những người bị cướp mất quá khứ hình như dễ thành những người mê
chụp ảnh nhất, ở quê nhà cũng như đã tha hương hải ngoại. Sống trong một
xã hội công nghiệp hóa thì ai cũng phải lần hồi rời bỏ quá khứ, nhưng ở
một số nước, như Hoa Kỳ và Nhật Bản, cái đứt gẫy với quá khứ ấy bị chấn
thương rất nặng nề. Những năm đầu thập niên 1970, hình ảnh đã thành như
huyền thoại của một người Mỹ đi du lịch trong những năm 1950-60, hăm
hở, mãn nguyện và đô-la đầy túi, đã bị thay thế bởi hình ảnh bí hiểm của
một khách du lịch Nhật Bản, luôn thích đi thành từng nhóm, như vừa mới
được phóng thích khỏi nhà tù đảo quốc của mình nhờ phép lạ của đồng Yen
đội giá, thường được trang bị hai máy ảnh, mỗi máy một bên hông.
Nhiếp ảnh đã trở thành một trong những phương tiện chính để trải nghiệm
một cái gì đó, để tạo một vẻ ngoài cho tâm trạng tham dự. Một quảng cáo
nguyên trang trình bày ảnh chụp một nhóm người đứng sát vào nhau, cùng
từ trong ảnh nhìn ra, tất cả đều có vẻ ngỡ ngàng, phấn khích và bồn chồn,
chỉ trừ độc một người có biểu hiện khác, có vẻ tự chủ, gần như đang mỉm
cười – đó là người đang nhìn qua một cái máy ảnh. Trong lúc những người
khác đều thụ động giương mắt với vẻ thất thần, thì cái máy ảnh đã biến
người chủ của nó thành một nhân vật chủ động, một kẻ nhìn trộm, và chỉ có
anh ta đang làm chủ tình thế. Những người trong ảnh đang nhìn thấy gì?
Chúng ta không biết. Mà cũng chả cần biết. Đó là một Sự kiện: một cái gì
đó đáng nhìn – và do vậy mà đáng được chụp vào ảnh. Phần chữ của cái
quảng cáo ấy, những con chữ trắng chạy qua suốt chiều ngang trên nền sẫm
khoảng một phần ba ở phía dưới bức ảnh, như dòng tin được gõ ra từ máy
teletype, chỉ có vỏn vẹn 6 từ: “… Prague… Woodstock… Vietnam…
Sapporo… Londonderry… LEICA.” Những hy vọng bị nghiền nát, những
lố cuồng của tuổi trẻ, những cuộc chiến tranh thực dân, và các trò thể thao
mùa đông đều như nhau tất – được máy ảnh bình đẳng hóa hết. Chụp ảnh
đã tạo nên một mối liên hệ nhìn trộm kinh niên với thế giới, san bằng ý
nghĩa của tất cả mọi sự kiện.
