tập trung Bergen-Belsen và Dachau mà tôi tình cờ thấy trong một hiệu sách
ở Santa Monica hồi tháng 7, 1945. Tôi chưa thấy một thứ gì – trong ảnh
chụp cũng như trong đời thực – đã từng cắt cứa mình sắc đến thế, sâu đến
thế, và lập tức đến thế. Quả thật, tôi có thể hoàn toàn chia cuộc đời mình
thành hai phần, trước khi xem những bức ảnh ấy (lúc 12 tuổi), và sau đó,
mặc dù mãi nhiều năm sau này tôi mới hiểu hết được nội dung của chúng.
Xem những ảnh ấy liệu có gì tốt không? Chúng chỉ là những tấm ảnh – về
một sự kiện tôi chỉ nghe loáng thoáng trước đó và chẳng thể ảnh hưởng gì
đến nó, về một khổ nạn mà tôi khó lòng tưởng tượng ra và cũng không thể
làm gì để cứu giúp phần nào. Khi xem những bức ảnh ấy, một cái gì đó đã
gãy vỡ. Đã có một tới hạn nào đó, không phải chỉ là giới hạn ghê rợn hãi
hùng; tôi đã đau đớn không thể né tránh được, đã trúng thương, nhưng một
phần những cảm xúc của tôi cũng đã co cứng lại; một cái gì đó đã chết; một
cái gì đó vẫn còn đang gào khóc.
Bị thống khổ là một chuyện; còn sống với những ảnh chụp nỗi thống khổ
lại là chuyện khác, nó không nhất thiết làm tăng sức mạnh cho lương tri và
năng lực thương khó. Nó còn có thể làm chúng lụn bại. Một khi đã thấy
những hình ảnh ấy, ta bắt đầu trượt xuống con đường sẽ lại thấy chúng
thêm nữa, và thêm nữa. Những hình ảnh khiến ta ngây sững. Những hình
ảnh khiến ta tê bại. Một sự kiện được biết đến qua ảnh chụp chắc chắn sẽ
trở nên thực hơn nếu trước đó ta chưa hề thấy những bức ảnh đó – cuộc
chiến Việt Nam là một ví dụ. (Để lấy một ví dụ ngược lại, hãy nghĩ đến sự
kiện Quần đảo Gulag, chúng ta đã không có ảnh chụp về nó.) Nhưng khi đã
xem đi xem lại mãi hình ảnh của cuộc chiến ấy, nó lại trở thành kém hiện
thực.
Quy luật ấy đúng cho cái ác cũng như nhiếp ảnh khiêu dâm. Cú sốc của
những cảnh tàn bạo được chụp vào ảnh hư hao dần khi được nhìn đi nhìn
lại mãi, cũng hệt như nỗi kinh ngạc và vui thích của lần đầu xem phim
khiêu dâm cứ kém dần khi đã xem nhiều lần sau đó. Nhận thức về sự cấm
kị khiến ta bất bình và đau khổ cũng chả mạnh mẽ gì hơn cái nhận thức về
