là đang ở đó, đang tuổi ấy; qui tụ người với vật thành một nhóm mà chỉ
một thoáng sau đã lại tản mác, thay đổi, theo từng dòng số phận riêng lẻ
của mình. Phản ứng của người xem với những bức ảnh sinh hoạt hàng ngày
trong các khu phố Do Thái lầm than ở Ba Lan do Roman Vishniac chụp
năm 1938 phần lớn là choáng váng, theo mọi cách, vì biết rằng tất cả những
người trong ảnh đều sẽ bị giết chết. Với một kẻ nhàn du đơn độc, mọi
gương mặt trong các ảnh chụp theo khuôn mẫu sau các vòm kính và gắn
trên bia mộ trong nghĩa địa ở các nước Latin đều có vẻ chứa đựng điềm báo
về cái chết của họ. Ảnh chụp xác nhận cái ngây thơ và nguy cơ của những
cuộc đời đang đi đến sự hủy diệt của chính mình, và mối liên kết này giữa
nhiếp ảnh và sự chết lởn vởn trong tất cả các bức ảnh chụp người. Trong
phim Menschen am Sontag (1929) của Robert Siodmak, một nhóm thợ
thuyền Berlin đang thuê người chụp ảnh sau một Chủ nhật đi chơi với
nhau. Lần lượt từng người một, họ bước đến trước cái hộp đen của người
thợ ảnh dạo – nhoẻn cười, làm bộ lo lắng, làm mặt hề, làm bộ nhìn chằm
chằm. Máy quay phim giữ cận cảnh lần lượt những bộ mặt ấy, rồi chúng ta
thấy dừng hình ở bộ mặt cuối cùng, như bị ướp sống trong im lặng. Những
bức ảnh gây choáng ấy, trong dòng chảy trên phim, đã chuyển hóa, trong
một khoảnh khắc, hiện tại thành quá khứ. Và một trong những phim bất an
nhất từ xưa tới giờ, La Jetée (1963) của Chris Marker, là câu chuyện của
một người đàn ông nhìn thấy trước cái chết của mình, chỉ có lời thoại và
những bức ảnh tĩnh.
Lòng say mê ảnh chụp nhắc nhở đến cái chết, và cũng đưa lối về bi lụy.
Ảnh chụp biến quá khứ thành một đối tượng được trìu mến dịu dàng. Cái
xúc động bao trùm khi nhìn lại một thời đã qua làm lẫn lộn các phân biệt
đạo lý và tước vũ khí của phán xét lịch sử. Một cuốn sách gần đây trình bày
theo vần chữ cái ảnh chụp một số người nổi tiếng rất khác nhau khi họ còn
là trẻ con. Stalin và Gertrude Stein, nhìn nhau từ hai trang đối diện, trông
đều nghiêm túc và đáng yêu như nhau; Elvis Presley và Proust, cũng trên
hai trang đối diện như thế, trông lại hơi giống nhau; Hubert Humphrey (lên
3) và Aldous Huxley (lên 8), ở cạnh nhau, đều đã bộc lộ tính cách quá đáng
